Polskie miesiące

https://polskiemiesiace.ipn.gov.pl/mie/wszystkie-wydarzenia/grudzien-1981/historia/mapa-regionow-nszz-soli/116631,Region-bydgoski-NSZZ-Solidarnosc-1981-1989.html
28.03.2024, 17:43

Region bydgoski NSZZ ,,Solidarność” 1981 – 1989

Władze PRL zręcznie wykorzystały zmęczenie polskiego społeczeństwa wprowadzając w nocy z 12/13 XII 1981 r. stan wojenny na obszarze PRL. Przewodniczącego Zarządu Regionu Bydgoskiego NSZZ ,,S” w Bydgoszczy J. Rulewskiego zatrzymano 13 XII 1981 r. w Sopocie. W regionie bydgoskim osób przewidzianych do internowania w ramach akcji o kryptonimie ,,Jodła” było 49, z których większość zatrzymano w nocy z 12/13 grudnia. Łącznie w okresie stanu wojennego internować miano w regionie 67 osób. Równolegle wobec osób zaangażowanych w działalność związkową i opozycyjną prowadzono operację o kryptonimie ,,Klon”. Z osobami tymi SB prowadziła rozmowy operacyjne próbując pozyskać spośród nich tajnych współpracowników, jak też nakłonić do podpisania deklaracji lojalności wobec ówczesnego porządku prawnego. Internowani z województwa bydgoskiego osadzeni zostali w ośrodkach odosobnienia w Potulicach, Strzebielinku, Mielęcinie i Białołęce. Kobiety osadzano w więzieniu Bydgoszcz – Fordon. Większość zwolniono do końca 1982 roku. J. Rulewskiego aresztowano zaś i oskarżono o próby obalenia przemocą ustroju PRL (więzienie opuścił dopiero latem 1984 r.). Przez wprowadzenie stanu wojennego działalność Związku w regionie została sparaliżowana, zaś próby oporu skutecznie spacyfikowano. Władze nie dopuściły także do uruchomienia akcji strajkowej, strasząc konsekwencjami takich kroków. Pomimo tego strajk rozpoczął się 14 XII w WKS ,,Mostostal” w Chojnicach, jednakże po kilku godzinach zakończyła go demonstracja siły przeprowadzona przez MO. Podobna sytuacja wystąpiła w zakładzie ZREMB – Makrum w Solcu Kujawskim. Tam bowiem doszło również do jednodniowej akcji strajkowej. Działacze związkowi, którzy uniknęli zatrzymania uznali, że należy przede wszystkim uniknąć aresztowania i nie prowadzić akcji strajkowych wobec dysponowania przez władze silnym potencjałem milicyjno – wojskowym. Takie stanowisko przyjęli m.in. przedstawiciele Tymczasowego Zarządu Regionu zebrani 17 XII 1981 r. w Bydgoszczy. Pochodzili oni z 24 bydgoskich zakładów.

Jednocześnie zaczęto tworzyć grupy konspiracyjne Związku oparte na systemie ,,piątkowym”. Zadania piątek polegały na ukrywaniu i dostarczaniu jedzenia osobom poszukiwanym przez SB. Kontakty konspiracyjne nawiązali ze sobą m.in. J. Perejczuk, Andrzej Mazurowicz, Stefan Pastuszewski. Na terenie Bydgoszczy udało się stworzyć kilka lepiej zakonspirowanych grup Związku, które funkcjonowały od XII 1981 r. (a raczej od momentu zwolnienia części internowanych działaczy z ośrodków odosobnienia) do połowy VII 1984 roku. Zajmowały się one m.in. kolportażem podziemnej prasy i wydawnictw bezdebitowych. Jedną z lepiej zorganizowanych grup opozycyjnych była grupa ,,Informatora Bydgoskiego”, która zorganizowała się w II 1982 roku. Należeli do niej m.in.: Henryk Cichy, Bożena Kucewicz, Eleonora Harendarska. Wymienieni zajmowali się m.in. wydawaniem i kolportażem ,,Informatora Bydgoskiego” (od VI 1982 r. organ TKK NSZZ ,,S” RB), a także znaczków okolicznościowych, zbieraniem środków na pomoc charytatywną. Niektóre z grup podziemnych utworzonych po 13 XII 1981 r. zostały szybko wykryte przez SB. Należała do nich grupa kontaktowa A. Mazurowicza, Stanisława Niesyna i Zbigniewa Skibińskiego. Istniała ona w okresie XII 1981 – III 1982 i zaprzestała działalności po aresztowaniu S. Niesyna (17 III 1982). Jej działania polegały głównie na rozrzucaniu ulotek, wykonywaniu napisów antykomunistycznych. Do IV 1982 r. funkcjonowała także w Bydgoszczy grupa Ogólnopolskiego Komitetu Oporu ,,Solidarności”. Należeli do niej: Michał Jagodziński, Marek Mądrzejewski, Grażyna Kozimińska, Andrzej Piotrowicz, Andrzej Mazurowicz, Franciszek Samojedny. Grupa rozpadła się po aresztowaniu M. Jagodzińskiego (IV 1982 r.). W latach 1983 – 1985 podziemna ,,Solidarność” w Bydgoszczy nadała kilkanaście audycji podziemnego radia. Pomysłodawcami i organizatorami akcji radiowej byli m.in.: Zofia i Marek Rewers, Józef Karwowski, Jan Zaklikowski, Ryszard Szmyła (konstruktor 1 nadajnika), Maciej Głuszkowski, Roman Kotzbach, S. Pastuszewski, Alicja i Grzegorz Staszewscy, Andrzej Swincow, Jerzy Puciata. Audycje nadawano m.in. ze Szpitala XXX – lecia w Bydgoszczy i mieszkania J. Puciaty.

Struktury podziemne Związku w Bydgoszczy po wprowadzeniu stanu wojennego reprezentowane były przez: Tymczasową Komisję Koordynacyjną Regionu Bydgoskiego NSZZ ,,Solidarność” (przekształconą prawdopodobnie jeszcze w 1985 r. w Bydgoski Regionalny Komitet Koordynacyjny NSZZ ,,Solidarność”, także organ kolegialny z przewodniczącym Jerzym Mierzejewskim), tzw. Międzyzakładówkę (Międzyzakładowa Komisja Struktur Podziemnych ,,S”), Duszpasterstwo Ludzi Pracy, środowisko wydające ,,Bydgoski Podziemny Serwis Informacyjny Solidarność” oraz często indywidualnych członków. TKK Regionu Bydgoskiego powstała 10 VI 1982 r. i była ciałem kolegialnym. W jej skład wchodzili: A. Mazurowicz, J. Mierzejewski, M. Głuszkowski, H. Cichy i L. Winiarski (wyemigrował do Francji w X 1982 r.). Po aresztowaniu A. Mazurowicza (25 XI 1984 r.) zastąpił go Ryszard Helak. Zadania jej koncentrowały się na: koordynacji grup związkowych, organizacji kolportażu prasy niezależnej, udzielaniu pomocy osobom represjonowanym i ich rodzinom, utrzymywaniu kontaktów z innymi regionami ,,S”, inicjowaniu i koordynacji akcji protestacyjnych, współorganizowaniu Tygodni Kultury Chrześcijańskiej, druku prasy i wydawnictw niezależnych. TKK NSZZ ,,S” RB organizowała także msze święte w intencji ojczyzny, które miały miejsce w parafii św. Andrzeja Boboli 13 – go każdego miesiąca. Dnia 25 XI 1983 r. TKK NSZZ ,,S” RB powołała Radę Konsultacyjno – Programową, której zadaniem było opracowanie koncepcji dalszych działań oraz przygotowywanie opinii dla TKK Regionu Bydgoskiego w istotnych sprawach społeczno – politycznych i gospodarczych. Po zamordowaniu przez SB kapelana ,,Solidarności” ks. Jerzego Popiełuszki TKK wystąpił z apelem o zachowanie żałoby w XI 1984 roku. W II 1985 r. TKK NSZZ ,,S” RB zaapelował o przeprowadzenie dnia 28 II 1985 r. 15 minutowego strajku protestacyjnego w związku z pogarszającymi się warunkami materialnymi społeczeństwa. Po przekształceniu w BRKK NSZZ ,,Solidarność” struktura ta skierowała w 1987 r. R. Helaka i J. Perejczuka w skład Konwentu Obywatelskiego przy Wojewódzkiej Radzie Narodowej. Obydwaj przyczynić się mieli do demokratyzacji tej instytucji. TKK ,,S” RB koordynowała ponad 80 zakładowych struktur ,,Solidarności” z terenu Bydgoszczy, Inowrocławia i Chojnic. Od 1985 r. łącznikiem między TKK ,,S” Regionu Bydgoskiego, a Komisją Krajową ,,S” był A. Tokarczuk.

Wspomniana tu tzw. ,,Międzyzakładówka” (1983 – 1988) była ciałem skupiającym przedstawicieli struktur zakładowych ,,Solidarności” z bydgoskich zakładów pracy takich m.in. jak: FAMOR, Stomil, Bydgoska Fabryka Mebli, WPWiK i WPK, ,,Zachem”, ,,Formet”, ,,Belma”, ,,Zremb” Solec Kujawski. Służyła m.in. zachowaniu kontaktów organizacyjnych i wydawała gazetkę ,,Być sobą” i prawdopodobnie ,,Serwis Międzyzakładowy NSZZ ,,Solidarność”.

Wokół ,,Bydgoskiego Podziemnego Serwisu Informacyjnego Solidarności” skupili się m.in. Stefan i Bronisław Pastuszewscy oraz Alicja i Grzegorz Staszewscy. Wspomniane tu grupy opozycyjne dzieliło kilka kwestii, jednakże wzajemnie sobie pomagały. Wymieniony tu Stefan Pastuszewski, wraz z pomocą księdza Józefa Kutermaka z parafii Św. Wincentego a Paulo i gronem współpracowników, był nieformalnym przewodniczącym Prymasowskiego Komitetu Charytatywno – Społecznego, przemianowanego dekretem Prymasa z dn. 16 VIII 1982 na Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom. Komitet pomagał osobom prześladowanym przez władze i ich rodzinom. Była to nie tylko pomoc materialna, ale i prawna.

Na skutek amnestii z VII 1984 r. komunistyczne władze uwolniły Przewodniczącego Zarządu Regionu Bydgoskiego NSZZ ,,S” J. Rulewskiego. W Bydgoszczy doszło wówczas do spotkania J. Rulewskiego z TKK NSZZ ,,S” Regionu Bydgoskiego. W 1985 r. J. Rulewski usunięty został z pracy w ZR ,,Predom – Romet” w Kowalewie Wielkopolskim. W latach 1987 – 1989 był członkiem Grupy Roboczej Komisji Krajowej NSZZ ,,Solidarność” z udziałem m.in. Andrzeja Słowika i Andrzeja Gwiazdy, nawołującej do zwołania Komisji Krajowej wybranej podczas Zjazdu ,,Solidarności” w 1981 roku.

Druga połowa 1988 r. oznaczała wzrost aktywności związkowej w Regionie Bydgoskim. 8 IX 1988 r. powstała Rada Organizacyjna Regionu Bydgoskiego NSZZ ,,Solidarność”(na bazie ,,Międzyzakładówki”), a w jej skład weszli m.in. J. Rulewski, S. Pastuszewski, Bolesław Magierowski, J. Perejczuk, Wojciech Zieliński (Inowrocław), Marek Koczwara. RORB inicjowała powoływanie komitetów organizacyjnych NSZZ ,,S” w zakładach pracy Regionu Bydgoskiego, zaś w XII 1988 r. negowała podjęcie rozmów przy ,,Okrągłym Stole” z reprezentantami komunistycznych władz. Ewentualne podjęcie takich rozmów uzasadniać jej zdaniem mogła tylko ,,wyższa konieczność polityczna” i fakt reprezentowania strony związkowej przez demokratycznie wybranych delegatów regionalnych związku. Delegatem Regionu Bydgoskiego na te rozmowy wybrano J. Rulewskiego, zaś jego zastępcą S. Pastuszewskiego. Brak było jednak odzewu ze strony L. Wałęsy na tą propozycję. 25 X 1988 r. powstały komitety organizacyjne m.in. w: ZUO ,,Famor”, na bydgoskiej Akademii Techniczno - Rolniczej oraz w ,,Zremb - Makrum” w Solcu Kujawskim. 20 II 1989 r. powstał Komitet Koordynacyjno – Informacyjny NSZZ ,,S” w Chojnicach. Udzielał on pomocy organizacyjnej w tworzeniu struktur zakładowych Związku w Chojnicach, Czersku, Brusach i Tucholi. Podjęto również przygotowania do powołania Tymczasowego Zarządu Regionu NSZZ ,,Solidarność”. Tymczasowy Zarząd Regionu NSZZ ,,S” w Bydgoszczy powołano do życia 18 IV 1989 roku. W momencie powołania w TZR zarejestrowanych było 65 komisji zakładowych związku. Jednocześnie w Regionie Bydgoskim nadal istniał rozłam, gdyż funkcjonował tu związany z L. Wałęsą Regionalny Komitet Organizacyjny na czele z A. Tokarczukiem, przekształcony 5 V 1989 r. w Regionalny Komitet Obywatelski. Prowadziło to do sytuacji, że obie struktury skupiały komisje zakładowe ,,Solidarności”, a niekiedy na terenie zakładu istniały dwie komisje zakładowe. Jednak w wyborach z 4 VI 1989 TZR (powołał Solidarnościowo – Opozycyjny Komitet Wyborczy w Bydgoszczy) w Bydgoszczy popierał kandydatów do parlamentu zgłoszonych zarówno przez chrześcijańsko – demokratyczne Stowarzyszenie Polityczne ,,Prawda i Sprawiedliwość” (S. Pastuszewski – Sejm, T. Jasudowicz – Senat), jak też miejscowy RKO L. Wałęsy (R. Helak – Sejm, A. Wybrański – Sejm, A. Tokarczuk – Senat). Do przezwyciężenia podziału Związku doszło w XI 1989 r., a w grudniu J. Rulewskiego wybrano Przewodniczącym Zarządu Regionu Bydgoskiego NSZZ ,,Solidarność”. Wiceprzewodniczącymi zostali Maciej Głuszkowski i Alfred Sobczak.

Opcje strony