Instytut Pamięci Narodowej

Polskie Miesiące

Sierpień 1980

Konin

Latem 1980 r. na terenie województwa konińskiego miały miejsce jedynie sporadyczne przypadki protestów – głównie były to „przejawy niezadowolenia” w niektórych zakładach pracy. Sporadycznie pojawiały się też ulotki lub miały miejsce przypadki solidaryzowania się ze strajkującymi robotnikami Wybrzeża. Według oceny władz partyjnych zaostrzenie sytuacji na terenie województwa nastąpiło 27 sierpnia 1980 r., a nastroje w Kopalni Węgla Brunatnego (KWB) „Konin”, Hucie Aluminium „Konin” (HAK) i „Mostostalu” w Słupcy oceniano jako „przedstrajkowe”.


29 sierpnia dotarły do Konina wiadomości o strajkach w Poznaniu. Spowodowało to zaniepokojenie aktywu partyjnego, a w formułowanych opiniach działacze partyjni oceniali, że „protesty solidnych i prawomyślnych poznaniaków mogą zaważyć o losie toczących się negocjacji między rządem a strajkującymi”. Tymczasem, w związku z napiętą sytuacją w konińskich zakładach pracy, działania aktywu partyjnego ukierunkowane zostały na jej rozładowanie. Do największego protestu doszło 30 sierpnia w KWB „Adamów” w Turku, gdzie pracy nie podjęło około 150 pracowników, domagających się między innymi wprowadzenia tzw. „dodatku bełchatowskiego”. Napięta sytuacja panowała także w innych zakładach pracy, m. in. w „Energobloku”, KWB ”Konin” i Wojewódzkim Urzędzie Pocztowo – Telekomunikacyjnym (WUPT). Napięcie utrzymywało się jeszcze przez wiele tygodni po podpisaniu porozumień na Wybrzeżu i wielokrotnie - we wrześniu i październiku 1980 r. - dochodziło do strajków. Największy z nich odbył się 13 września w KWB „Konin”, był on jednak zorganizowany przez oficjalny Związek Zawodowy Górników. Niepokój władz wzbudził natomiast strajk pracowników WUPT (18 – 21 września). W negocjacjach z władzami wzięli udział działacze „Solidarności”: Olgierd Stankiewicz z Poznania i Henryka Krzywonos z Gdańska. W podpisanym porozumieniu władze zobowiązały się do nie utrudniania działalności Zakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ.


Od początku września w niektórych zakładach pracy podejmowane były pierwsze próby organizowania struktur niezależnych związków zawodowych. 2 września odbyło się w tej sprawie spotkanie pracowników Zakładu Opieki Zdrowotnej (ZOZ) w Turku, a następnego dnia powiadomiono pisemnie dyrekcję o utworzeniu Komitetu Organizacyjnego. Nowy związek zawodowy tworzono tam w oparciu o informacje prasowe. Powstawanie struktur niezależnych samorządnych związków zawodowych w województwie konińskim następowało jednak powoli. W ocenie władz, do 27 września 1980 r. „tendencje” do ich tworzenia wystąpiły w 7 zakładach pracy (ale komitety założycielskie powstały w 5). Próby tworzenia niezależnych związków zawodowych podejmowano w wielu zakładach pracy lecz spotykały się one z aktywnym przeciwdziałaniem władz – lokalnej administracji i aktywu partyjnego. O przebiegu wydarzeń w następujący sposób informował KW PZPR w Koninie: „W wyniku podejmowanych przez nas działań – w wielu przypadkach rozładowanie sytuacji następuje po dokonaniu zmian Rady Zakładowej lub w jej składzie”. Jeszcze w październiku 1980 r. władze widziały szansę na utrzymanie w wielu zakładach pracy „ruchu zawodowego w starej strukturze”, przede wszystkim dzięki przeprowadzaniu wyborów do rad zakładowych.


Międzyzakładowy Komitet Założycielski (MKZ) NSZZ „Solidarność” w Koninie zawiązał się dopiero 10 października 1980 r. W spotkaniu założycielskim w Klubie „Hutnik” wzięło udział około 70 osób z 14 zakładów pracy. Wybrano wówczas prezydium MKZ w składzie: Henryk Olejniczak (Elektrownia Pątnów), Grzegorz Matyjaszczyk („Elektrobudowa”), Jacek Wańczura (Fabryka Urządzeń Górnictwa Odkrywkowego) i Wiesław Wysocki (Wojewódzka Spółdzielnia Transportu Wiejskiego) oraz jedenastoosobowy zarząd.


W ciągu następnych tygodni w składzie MKZ zachodziły jednak istotne zmiany personalne. 24 listopada 1980 r. w czasie posiedzenia MKZ odwołany został dotychczasowy przewodniczący MKZ – Grzegorz Matyjaszczyk, który objął funkcję wiceprzewodniczącego. Z kolei obowiązki przewodniczącego objął Ryszard Białkowski z „Energobloku”, a Jacek Wańczura (przedstawiciel MKZ w KKP) został rzecznikiem prasowym Związku. Kilka dni później - 27 listopada - w czasie burzliwego posiedzenia MKZ przewodniczącym MKZ wybrano Kazimierza Brzezińskiego z ZOZ w Koninie, odwołano z pełnionych funkcji R. Białkowskiego i G. Matyjaszczyka, a funkcję wiceprzewodniczącego objął Ryszard Stachowiak z HAK. Drugim wiceprzewodniczącym MKZ został Józef Wojtalik z ZE PAK. Jednocześnie skład Prezydium MKZ poszerzono do 22 osób. W ocenie SB, w grudniu 1980 r. w konińskim MKZ występował nadal brak stabilizacji, który był wynikiem „ścierania się poglądów na temat form i zakresu współpracy z organizacjami politycznymi, a głównie PZPR”. Niektórzy członkowie MKZ, z powodu krytyki ich „pozytywnego stosunku do Partii” zrezygnowali z członkostwa w Prezydium MKZ. Na sytuację w MKZ wpływ miały również działania operacyjne prowadzone przez funkcjonariuszy Wydziału III „A” KW MO w Koninie w ramach SO krypt. „Związek”: „Między innymi zintegrowane działania operacyjne naszego Wydziału z wykorzystaniem źródeł osobowych Wydz. IV i II – doprowadziły do zdemontowania składu Prezydium MKZ – tu ukształtowanego niekorzystnie – w stosunku do początkowej obsady osobowej”. Z dokumentów SB wynika też, iż prowadziła ona działania pogłębiające „rozbieżności w łonie członków MKZ – tu”, które w efekcie doprowadziły do „ciągłych utarczek personalnych na obradach MKZ – tu”.
Sytuacja we władzach konińskiej „Solidarności” unormowała się na początku 1981 r. Po kolejnych zmianach w składzie Prezydium MKZ, 2 stycznia przewodniczącym tej struktury wybrany został Ryszard Stachowiak, wiceprzewodniczącym J. Wojtalik, a sekretarzem G. Matyjaszczyk. W skład Prezydium weszły następujące osoby: Krzysztof Buszko, Ryszard Skoczylas i Zbigniew Okoński (KWB „Konin”), Zbigniew Ładosz (HAK), Ireneusz Sempolski (Montomet), Wiesław Wysocki (WSTW), Franciszek Dryjański („Energoblok”), Zbigniew Jachimski (ZE PAK), Jarosław Zwierzyński (rzemiosło), Jarosław Krzywiak (ZE PAK), Miron Rogacki (FUGO) i Czesław Woźniak (PKS w Koninie). 3 miejsca przeznaczono dla przedstawicieli MKZ – tów w Kole, Słupcy i Turku. Kilka miesięcy później, w czerwcu 1981 r., podczas I Walnego Zebrania Delegatów (WZD) ostatecznie wybrane zostały statutowe władze NSZZ „Solidarność” w Koninie.


W ramach MKZ działały również sekcje: Sekcja informacyjna, Sekcja propagandy i informacji, Sekcja struktury organizacyjnej, Sekcja administracyjna i Sekcja interwencyjna. Ponadto działały 3 komisje koordynacyjne: Oświaty i Wychowania, Służby Zdrowia oraz Pracowników Spółdzielczości Rolnej „Samopomoc Chłopska”. Działały także struktury terenowe w Kole, Słupcy i Turku. Od marca 1981 r. przy MKZ prowadził działalność Międzyzakładowy Komitet Obrony Praw Człowieka i Praworządności (MKOPCziP). Jego działaczami byli między innymi: Krzysztof Buszko, Jarosław Krzywiak, Ryszard Skoczylas i Wojciech Zaleski.


Tymczasem, w całym województwie konińskim następował rozwój zakładowych struktur organizacyjnych Związku. Można ocenić, że znaczący postęp w ich rozwoju nastąpił dopiero po utworzeniu MKZ, np. KZ NSZZ „Solidarność” w KWB „Konin” zawiązał się dopiero 22 października 1980 r. Nastąpiło to podczas burzliwego spotkania 463 pracowników tej kopalni. Do 7 listopada komitety założycielskie powstały w 41 zakładach pracy, a 30 listopada działały już w około 90. W miarę zbliżania się I WZD, działania związkowców skupiały się na jego przygotowaniu i przeprowadzaniu wyborów do komisji zakładowych. W tym celu, w kwietniu 1981 r. powołana został Regionalna Komisja Wyborcza. RKW zdecydowała jednak o wyłączeniu z wyborów 66 komisji zakładowych z powodu nie przeprowadzenia wyborów do KZ lub nie przekazania do MKZ 30% wpływów ze składek. I WZD NSZZ „Solidarność” Regionu Konińskiego odbył się w dniach 6 – 8 czerwca 1981 r. W tym czasie do NSZZ „Solidarność” w województwie konińskim należało 65127 osób, działało 271 kół, a delegatami na I WZD zostało 243 działaczy Związku. Podczas jego trwania wybrano 44 osobowy Zarząd Regionalny (ZR) i 15 osobową Komisję Rewizyjną. Przewodniczącym ZR został Ryszard Stachowiak, wiceprzewodniczącymi wybrano Zbigniewa Jachimskiego (w listopadzie 1981 r. zrezygnował z tej funkcji) i Z Ładosza, natomiast sekretarzem został M. Rogacki.


Kilka miesięcy później, w dniach 7, 8 i 13 listopada 1981 r. odbyło się II WZD. Jednym z najbardziej istotnych problemów była sprawa powołania, wspólnie z ZR NSZZ „Solidarność” Wielkopolska, jednego makroregionu. Problem ten stał się powodem burzliwej dyskusji działaczy konińskiej „Solidarności”. O przebiegu obrad świadczyć może fakt, że 2 osoby zostały odwołane ze składu Zarządu Regionu, a 10 złożyło rezygnację z członkostwa w ZR, w tym Zbigniew Jachimski – wiceprzewodniczący ZR od czerwca 1981 r. Ostatecznie, nie doszło do utworzenia makroregionu. W dużym stopniu przyczyniły się do tego aktywne działania operacyjne prowadzone przez SB, między innymi za pośrednictwem KO „Adam” (wiceprzewodniczący ZR NSZZ „S” w Koninie od czerwca do listopada 1981 r.).


W 1981 r. - oprócz protestów o charakterze ogólnopolskim (walka o wolne soboty w styczniu 1981 r. i strajk po wydarzeniach w Bydgoszczy w marcu 1981 r.) - miał również miejsce znaczący protest o charakterze lokalnym związany z walką o nowy budynek dla Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego. Przez wiele miesięcy trwał konflikt spowodowany odmową władz przekazania budowanego wówczas gmachu KW MO dla szpitala w Koninie. Toczone w tej sprawie rozmowy z wojewodą konińskim nie przyniosły rezultatu. W związku z tym, 21 października 1981 r. ogłoszona została gotowość strajkowa, a Zarząd Regionu przekształcił się w MKS. W ramach protestu noszono biało – czerwone opaski i wywieszono flagi w kluczowych zakładach pracy regionu. Kilka dni później - 26 października - zorganizowany został 15 minutowy strajk ostrzegawczy, w którym wzięła udział większość przedsiębiorstw. Z kolei dwa dni później, w ramach 1 godzinnego ogólnopolskiego strajku ostrzegawczego protestowano w 61 przedsiębiorstwach. W zakładach pracy, gdzie nie strajkowano wywieszone zostały flagi na znak solidarności. W ciągu następnych tygodni prowadzono również działania o charakterze propagandowym. Ponadto, 10 grudnia rozpoczął się strajk okupacyjny w świetlicy Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego. Został on spacyfikowany 13 grudnia 1981 r. o godz. 0.32 w trakcie wprowadzania stanu wojennego.

Przemysław Zwiernik

Opcje strony