Warszawskie zakłady uczestniczyły w strajkach z lata 1980 r. jednym z pierwszych protestujących przedsiębiorstw w lipcu 1980 r. były Zakłady Mechaniczne „Ursus” (od 2 lipca). 21 sierpnia w tym samym zakładzie utworzono Robotniczy Komitet Solidarności ze Strajkującymi Robotnikami Wybrzeża. Pod koniec sierpnia załogi warszawskich zakładów pracy również przystąpiły do strajku. 1 września komitet działający w „Ursusie” przekształcono w Komitet Założycielski Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych. Trzy dni później zorganizował on spotkanie z przedstawicielami 20 zakładów pracy. 5 września została przyjęta uchwała o utworzeniu NSZZ oraz przyjęty jego statut. Na czele utworzonego Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego (Tymczasowego Zarządu) NSZZ Mazowsze stanął Zbigniew Bujak. 20 września odbyło się pierwsze zebranie NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze z udziałem około 200 przedstawicieli 75 zakładów pracy.
W czerwcu 1981 r. odbyło się (w trzech dwudniowych turach) I Walne Zebranie Delegatów NSZZ „Solidarność”. Brało w nim udział blisko 900 delegatów. Stanowisko przewodniczącego utrzymał Z. Bujak. W dniach 5–7 grudnia 1981 r. odbyło się II WZD Regionu Mazowsze. W jego trakcie przyjęto m.in. propozycję Zbigniewa Romaszewskiego zorganizowania w regionie protestu przeciwko używaniu siły w rozwiązywaniu konfliktów społecznych. Miał się on odbyć 17 grudnia 1981 r. i zebrać 200 tys. osób. Do dziś autorzy stanu wojennego twierdzą, iż podczas niego miała mieć miejsce bliżej nieokreślona prowokacja.
Region Mazowsze należał do największych i najliczniejszych w związku. Podczas I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” był drugim (po Regionie Śląsko-Dąbrowskim) pod względem ilości reprezentantów (ponad 90 osób, według klucza 1 przedstawiciel na 10 tys. członków). Obejmował Warszawę i województwa: stołeczne, ciechanowskie, łomżyńskie, ostrołęckie, skierniewickie oraz częściowo bielsko-podlaskie, radomskie i siedleckie. W celu skoordynowania działalności komisji zakładowych spoza Warszawy tworzone były międzyzakładowe komisje koordynacyjne, które zostały następnie przekształcone w oddziały terenowe regionu.
W Regionie Mazowsze funkcjonowały takie komórki jak: Ośrodek Badań Społecznych, Biuro Interwencyjne. Wszechnica Robotnicza „Solidarności”, Biuro Informacyjne.
Do najważniejszych pism wydawanych w regionie należały: „Niezależność” (od października 1980 r.) oraz „Wiadomości Dnia” (od stycznia 1981 r.)
Do najważniejszych akcji protestacyjnych w regionie należały: sprawa Narożniaka, blokada ronda, strajki w PLL LOT, Żyrardowie w Wyższej Ofierskiej Szkole Pożarnictwa.
W tym pierwszym przypadku był to protest w związku z zatrzymaniem 20 listopada 1980 r. pracownika poligrafii regionu Jana Narożniaka i pracownika prokuratury Piotra Sapełło podejrzanego o przekazanie mu tajnego dokumentu prokuratora generalnego PRL „Uwagi o dotychczasowych zasadach ścigania uczestników nielegalnej działalności antysocjalistycznej”. Ostatecznie po 6 dniach obaj zostali zwolnieni.
30 kwietnia 1981 r. minister komunikacji odwołał dyrektora naczelnego Polskich Linii Lotniczych „LOT”. 27 maja Konferencja Samorządu Robotniczego wybrała na dyrektora Zbigniewa Klimaszewskiego. Tę decyzję odrzuciło Ministerstwo Komunikacji, wbrew opinii którego konkurs przeprowadzono. Wówczas KSR zwróciła się do zakładowej „Solidarności”, która podjęła się negocjacji z przedstawicielami rządu. Władze odmówiły rozmów. W związku z czym Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność” w PLL „LOT” zapowiedziała na 9 lipca 1981r. czterogodzinny strajk ostrzegawczy, a na 24 lipca strajk właściwy. Natychmiast po zakończeniu pierwszego protestu minister komunikacji powołał na stanowisko dyrektora naczelnego PLL „LOT” generała lotnictwa Józefa Kowalskiego. Do drugiego protestu jednak nie doszło, z powodu zawartego kompromisu. Zespół niezależnych ekspertów przygotował projekt ustawy o PLL „LOT” przewidujący znaczną samodzielność przedsiębiorstwa, mianowanie przez ministra rady nadzorczej oraz powoływanie przez radę dyrektora za zgodą lub na wniosek. 21 lipca premier Wojciech Jaruzelski zaakceptował kompromisowe rozwiązanie oraz wyraził zgodę, aby Z. Klimaszewski został zastępcą ds. handlowych J. Kowalskiego.
3 sierpnia 1981 działacze regionu, w proteście przeciwko decyzji o obniżce kartkowych przydziałów mięsa i trudnościom zaopatrzeniowym, zorganizowali demonstracyjny przejazd autobusów i ciężarówek przez centrum Warszawy. Przejazd w kierunku budynku Komitetu Centralnego PZPR zablokowała MO. Samochody zostały zatrzymane na skrzyżowaniu ulicy Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich, co rozpoczęło blokadę trwającą do 5 sierpnia.
Strajk w Żyrardowie, w związku z fatalnym zaopatrzeniem rynku, podjęły w dniu 12 października 1981 r. Żyrardowskie Zakłady Tkanin Technicznych. Dzień później do protestu przyłączyły się inne zakłady Żyrardowa. Strajk został proklamowany wbrew stanowisk władz krajowych i regionalnych „Solidarności”, które starały się nie dopuszczać do wybuchu kolejnych protestów lokalnych. Strajkujący wysunęli 16 postulatów. Dotyczyły one poprawy zaopatrzenia. Protest zakończył się 4 grudnia, po udzieleniu protestującym dzień wcześniej przez władze krajowe związku gwarancji wyegzekwowania rekompensaty utraconych w czasie strajku zarobków.
Strajk okupacyjny w WOSP rozpoczął się 25 listopada 1981 r. Spowodował go projekt ustawy o szkolnictwie wyższym, w myśl której uczelnia ta miała otrzymać status wyższej szkoły wojskowej (dotychczas podlegała co prawda Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, ale funkcjonowała jako uczelnia cywilna). Protest zakończyła pokazowa pacyfikacja przy udziału jednostek specjalnych w dniu 2 grudnia 1981 r. W jej trakcie zatrzymano łącznie 35 osób – w tym 9 działaczy Regionu „Mazowsze” (włącznie z jego wiceprzewodniczącym Sewerynem Jaworskim).
Oczywiście przedstawiciele mazowieckiej „Solidarności” włączali się również w akcje ogólnokrajowe np. strajki ostrzegawcze w trakcie tzw. kryzysu bydgoskiego.
Grzegorz Majchrzak