Polskie miesiące

https://polskiemiesiace.ipn.gov.pl/mie/wszystkie-wydarzenia/sierpien-1980/regiony-solidarnosci/116464,Podkarpacie.html
29.03.2024, 09:00

Podkarpacie

W okresie wzmożonych akcji strajkowych na tle ekonomicznym, poprzedzających powstanie NSZZ „Solidarność” w lipcu 1980 r. na terenie województwa krośnieńskiego przerwali pracę robotnicy Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. W sierpniu strajki nastąpiły także (poza strajkującym ponownie 15 sierpnia jednym z wydziałów SFA „Autosan”) w PKS Oddział w Sanoku, Fabryce Amortyzatorów „Polmo” w Krośnie, WSK-PZL Krosno oraz w Zakładach Urządzeń Naftowych i Gazowniczych w Krośnie. Strajki te, odbywające się w dniach 26-30 sierpnia miały na celu, poza postulatami ekonomicznymi, wykazać solidarność pracowników podkarpackich zakładów ze strajkującymi robotnikami Wybrzeża. Komitety strajkowe funkcjonowały w WSK, „Polmo”, „Naftomecie”, „Krosnolenie”, „Fabosie”, PKS i innych zakładach. Podjęto także próbę stworzenia Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego na terenie WSK, jednak została ona udaremniona przez SB. MKS powstał ostatecznie w Fabryce Amortyzatorów „Polmo” 29 sierpnia. Następnego dnia dwunastu przedstawicieli strajkujących z województwa krośnieńskiego dotarło do Gdańska, by wziąć udział w końcowym etapie negocjacji z komisja rządową. Część członków tej delegacji wzięła udział w uroczystości podpisania porozumienia.

Po powrocie delegatów do Krosna (2 września), wywodzący się z MKS, Zespół Organizacyjny NSZZ Województwa Krośnieńskiego przekształcił się w Komitet Organizacyjny NSZZ i rozpoczął działalność zmierzającą do utworzenia niezależnych związków zawodowych w województwie. Na czele Komitetu stanął Józef Bek. Do 18 października 1980 r. toczyły się negocjacje z wojewodą krośnieńskim w sprawie przydzielenia NSZZ lokalu, mebli i urządzeń potrzebnych do rozpoczęcia działalności. W tym czasie skład osobowy i nazwa struktury założycielskiej NSZZ w Krośnie ulegały kilkukrotnym zmianom. Ostatecznie z końcem września przyjęto nazwę Podkarpacki Regionalny Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność”, zaś na czele komitetu stanął Zygmunt Zawojski. Niebawem NSZZ otrzymał lokal i odpowiednie środki do prowadzenia działalności. Równolegle, z końcem września powstały Komitety Założycielskie NSZZ „Solidarność” w Sanoku i Jaśle.

Od października działalność krośnieńskiej „Solidarności” nabrała tempa. Utworzono pięć komisji problemowych i rozpoczęto wydawanie (od 20 listopada) biuletynu informacyjnego „Solidarność Podkarpacka”. Dzięki zdecydowanej postawie i zagrożeniu strajkiem udało się pozyskać nowy lokal i samochód do dyspozycji NSZZ „Solidarność”. W styczniu 1981 r. struktury „Solidarności” w województwie krośnieńskim zrzeszały już 110 tys. członków z 200 zakładów pracy. W skład powstającego regionu wchodziły, poza samym Krosnem, MKZ w Jaśle, Sanoku, Lesku i Brzozowie. Natomiast MKZ w Ustrzykach Dolnych podporządkował się w czasie strajków ustrzycko – rzeszowskich regionowi Południowo-Wschodniemu w Przemyślu, choć region Podkarpacki udzielał wsparcia strajkującym rolnikom. W późniejszym okresie do regionu Małopolska przeszły także struktury jasielskie „Solidarności”. Wiosną 1981 r. trwała intensywna dyskusja na temat struktur przyszłego związku. Działacze krośnieńscy początkowo opowiadali się za koncepcją tworzenia makroregionów NSZZ opartych na bazie dawnych 17 województw, później jednak, już w okresie przygotowania do wyborów nowych władz związkowych, poparli koncepcję forsowaną przez „Solidarność” przemyską – pozostawienia regionu jako podstawowej struktury administracji związkowej. Toczyły się także rozmowy w sprawie utworzenia jednego dużego regionu w siedzibą w Przemyślu. W tym tez czasie doszło do poważnych zmian personalnych w Prezydium Podkarpackiego Regionalnego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność”.

W dniach 2 i 19 czerwca odbywało się Walne Zebranie Delegatów Regionu Krośnieńskiego. Podczas pierwszej tury zebrania delegaci opowiedzieli się za utrzymaniem niezależnego regionu z siedzibą w Krośnie, zaś podczas drugiej tury wybrano władze Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” Podkarpacie. Na czele związku nadal pozostał Zygmunt Zawojski.
Podkarpacka „Solidarność” prowadziła intensywną działalność występując z szeregiem inicjatyw społecznych wobec władz województwa krośnieńskiego. Miedzy innymi utworzono Komisję Kontroli Społecznej, która miała czuwać nad poprawą zaopatrzenia na rynku lokalnym. Posunięcia te były sabotowane przez władze, w związku z czym Zarząd Regionu wystąpił z inicjatywą odwołania wojewody krośnieńskiego Tadeusza Kruka. Już wcześniej odpowiedzią władz na działalność „Solidarności” w regionie były represje – między innymi powtarzające się kilkugodzinne zatrzymania przez MO najbardziej aktywnych działaczy nie będących we władzach związku. Zarząd Regionu zorganizował upamiętnienie rocznicy powstania warszawskiego oraz kilkutysięczny wiec w dniu 9 sierpnia 1981 r. w Krośnie, będący manifestacją niezadowolenia mieszkańców z polityki partii i rządu a zwłaszcza z fatalnego stanu zaopatrzenia. Region wziął też udział w akcji ostrzegawczej 28 października 1981 r. i udzielał pomocy Delegaturze NSZZ „Solidarność” w Jaśle. We wrześniu 1981 r. w Regionie Podkarpacie do NSZZ „Solidarność” należało 76 tys. osób (nie licząc delegatury w Jaśle związanej już wówczas z regionem Małopolska). W I Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ „Solidarność” wzięło udział 7 delegatów z Regionu Podkarpacie.

Bogusław Kleszczyński

Opcje strony