Pierwsza struktura regionalna Związku, nosząca nazwę Międzyzakładowy Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność”, została utworzona w Płocku 20 września 1980 r. z inicjatywy członków Komitetów Założycielskich NSZZ „Solidarność” pracowników Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych oraz Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego. W skład Tymczasowego Zarządu MKZ weszli: Wojciech Wiścicki (przewodniczący), Jan Chmielewski, Jan Brodzki, Konrad Łykowski, Kazimierz Lisowski, Józef Rycharski, Henryka Woźniewska i Janusz Olszewski.
MKZ terenem działania obejmował województwo płockie z wyjątkiem Kutna i Łęczycy, w których utworzono samodzielne regiony.
W styczniu 1981 r., podczas obrad I WZD podjęta została decyzja o zmianie nazwy MKZ na Organizacja Regionu Płockiego NSZZ „Solidarność”. Wybrano również przewodniczącego, którym został Wojciech Wiścicki oraz 52 osobowy Zarząd Regionu. W MKZ zarejestrowanych było wówczas 235 Komisji Zakładowych skupiających 60.762 członków.
Z racji swojego charakteru, który łączył zadania związku zawodowego i ruchu społecznego, Związek patronował wielu inicjatywom społecznym. Współpracował z NSZZ RI „Solidarność” oraz wspierał działania NZS w płockiej filii Politechniki Warszawskiej. Przy ZR utworzono Komitet Obrony Więzionych za Przekonania oraz Społeczny Komitet Ochrony Pomników Pamięci Narodowej.
Delegatami na I KZD NSZZ „Solidarność” z regionu płockiego byli: Grażyna Przybylska-Wendt, Wojciech Wiścicki, Andrzej Sosnowski, Jan Chmielewski, Tadeusz Taworski i Jan Brodzki. Do Komisji Krajowej wybrani zostali: Grażyna Przybylska-Wendt (członek prezydium KK) i Wojciech Wiścicki.
Ważne miejsce w pracy Związku zajmowała działalność informacyjna. Wydawane było pismo „Solidarność Ziemi Płockiej” oraz Biuletyn Informacyjny ZRP NSZZ „Solidarność.
W grudniu 1981 r. Związek skupiał ponad 68 tysięcy członków, zarejestrowanych w 266 KZ.
W pierwszych godzinach obowiązywania stanu wojennego, w regionie płockim internowano 45 związkowców. Represje nie przerwały jednak działalności Związku. Powstał Regionalny Komitet Strajkowy, który ogłosił strajk generalny w MZRiP w Płocku.
Rozpoczęta w dniu 14 grudnia, akcja strajkowa została kilkanaście godzin później brutalnie spacyfikowana przez ZOMO. Aresztowano i skazano przywódców strajku: Annę Węglińską, Michała Rausza, Michała Kubiaka. Na terenie Płocka funkcjonariusze SB kontynuowali akcję internowań i aresztowań.
Wprowadzenie stanu wojennego na kilka tygodni przerwało działalność Związku. Prowadzona była jednak akcja pomocy prześladowanym i ich rodzinom. Tam gdzie było to możliwe członkowie Związku zbierali pieniądze, które następnie były przekazywane do działającego przy płockiej parafii św. Jana Komitetu Charytatywnego kierowanego przez ks. Tadeusza Łebkowskiego.
W połowie 1982 r. powstały pierwsze ponadzakładowe podziemne struktury Związku. Rozpoczęto wydawanie czasopism: „My Solidarność Płock”, „Solidarność Region Płocki”. Odpowiedzią władz były kolejna aresztowania m.in. Józefa Bąka, Stefana Boczka, Jana Ignaczewskiego, Elizę Jadczak, Genowefę Kołodziejską, Elżbietę i Marka Kapuścińskich, Krzysztofa Konarzewskiego, Bogdana Możdżyńskiego, Longina Pęszyńskiego, Grzegorza Rouseau, Lesława Woyno, Irenę Wiórkiewicz, Marię Zasowską, Witolda Zalewskiego, oraz udzielającego pomocy konspiratorom ks. Jana Kaźmierczaka. Pomimo represji podziemny ruch związkowy rozwijał się. Zbierane były składki związkowe, prowadzony był kolportaż wydawnictw podziemnych, rodziny internowanych i aresztowanych otoczone były opieką. Powstały nowe struktury zakładowe.
Działania te spotkały się z kolejną falą represji ze strony SB, która w kwietniu 1983 r. zlikwidowała działające w Płocku dwie podziemne drukarnie oraz podjęła próbę rozbicia podziemnej struktury Związku w MZRiP. Aresztowano wówczas m.in. Katarzynę Adamkowską, Mariana Arszyńskiego, Juliana Fabianowicza, Roberta Kalotę, Eugeniusza Mackiewicza, Andrzeja Misiarę, Krzysztofa Oleszczuka, Jacka Pawłowicza, Jacka Tomczaka, Wojciecha Wiśniewskiego, Zenona Witkowskiego.
Ogółem na terenie regionu płockiego w okresie obowiązywania stanu wojennego internowano i aresztowano za działalność podziemną 121 osób.
Zakończenie stanu wojennego nie powstrzymało represji wobec działaczy Związku. Na przełomie 1984 i 1985 r. aresztowano w Płocku m.in. Remigiusza Bilewicza, Elizę Jadczak, Teresę Piechocką, Leszka Laszkiewicza, Dariusza Stolarskiego, Marie Żurowską, Jerzego Rogalskiego, Janusza Dziwotę.
Przełom 1985 i 1986 roku przyniósł załamanie działalności Związku. Ustawiczne represje spowodowały wycofanie się wielu osób z podziemnej działalności, którą kontynuowały nieliczne, skłócone ze sobą grupy działaczy. Aresztowanie w maju 1985 r. Jana Chmielewskiego i w sierpniu 1985 r. Ryszarda Ciarskiego, spowodowało przerwanie działalności drukarskiej pisma „Solidarność Ziemi Płockiej” i zerwanie sieci kolportażu.
Działalność Związku praktycznie zamarła. Pozostali tylko kolporterzy podziemnych wydawnictw i skupiona wokół Krzysztofa Kowalskiego i Dariusza Stolarskiego młodzież. Z ich inicjatywy w grudniu 1985 r. utworzona została w Płocku Federacja Młodzieży Walczącej, której mottem było zawołanie „Solidarna młodzież z Solidarnością”.
FMW wydawała własną gazetę „Orlęta”, prowadziła również kolportaż wydawnictw podziemnych. Zatrudnieni w MZRiP, MPK i FMŻ członkowie federacji weszli w skład konspiracyjnych struktur Związku w tych zakładach.
W dniu 15 listopada 1986 r. z inicjatywy skupionych wokół Grażyny Przybylskiej-Wendt członków ZR wybranych na zjeździe regionalnym w 1981 r., utworzony został Zarząd Organizacji Regionu Płockiego NSZZ „Solidarność”. W jego skład weszło 12 z 59 byłych członków regionalnych władz Związku. Prowadzili oni stały kolportaż wydawnictw podziemnych, organizowali uroczystości kościelne i obchody rocznic związkowych. Po rozłamie w krajowym kierownictwie Związku, Zarząd ORP wszedł do struktur - opozycyjnej wobec Lecha Wałęsy - Grupy Roboczej Komisji Krajowej.
Od grudnia 1986 r. przedstawicielem Komisji Interwencji i Praworządności NSZZ „Solidarność” w regionie płockim została Eliza Jadczak. Szczególne miejsce w pracach Komisji zajmowała pomoc finansowa represjonowanym działaczom opozycji, z której w Płocku i regionie skorzystało ponad 50 osób. Blisko 130 skorzystało z pomocy prawnej.
W marcu 1987 r. w wyniku działań zmierzających do odbudowy zakładowych struktur Związku w Płocku i regionie utworzony został Międzyzakładowy Robotniczy Komitet „Solidarność” Region Płock.
Następowało powolne odbudowywanie struktur Związku.
Z inicjatywy TKZ z MZRiP, FMŻ, Zakładów Mięsnych w Płocku, środowiska nauczycielskiego oraz współpracujących z nimi MRK „S”, FMW i PPS, w dniu 3 maja 1988 r. utworzona została Płocka Rada „Solidarności”. Celem Rady, która podporządkowała się KKW, było zaktywizowanie płockiego środowiska związkowego, odtworzenie struktur oraz zjednoczenie ruchu solidarnościowego w regionie. Wydawano pismo „Solidarność Płocka”. Przewodniczącym PR „S” był Jan Chmielewski. We wrześniu 1988 r. PR „S” skupiała 9 TKZ. W ramach ogólnopolskiej akcji, podjęto próbę rejestracji w Sądzie Wojewódzkim w Płocku, Komitetów Założycielskich NSZZ „Solidarność” pracowników FMŻ, MZRiP i Płockiej Stoczni Rzecznej. Rozpoczynając tym samym jawną działalność Związku. Aby ułatwić nowo tworzonym, jawnym, Zakładowym Komitetom Organizacyjnym NSZZ „Solidarność” z terenu województwa płockiego zrzeszanie się w jedną strukturę regionalną, 1 października 1988 r. utworzono przy PR „S” Międzyzakładowy Komitet Organizacyjny NSZZ „Solidarność. Miał on na celu koordynowanie działań utworzonych lub dopiero organizowanych komitetów. Przewodniczącym MKO został Jerzy Tokarczyk. W związku ze spełnieniem przez PR „S” postawionych sobie w chwili organizacji zadań, w dniu 30 marca 1989 r. podjęto decyzję o połączeniu obu struktur, przyjmując wspólną nazwę MKO NSZZ „Solidarność” Płock. Jako regionalna reprezentacja Związku, MKO skupiał wówczas 17 Komisji Zakładowych z Płocka, Sierpca i Gostynina.
W dniu 6 kwietnia 1989 r. z inicjatywy MKO utworzony został Komitet Obywatelski Region Płock. Zadaniem kierowanego przez Jerzego Tokarczyka Komitetu, organizacyjnie związanego z Komitetem Obywatelskim działającym przy Lechu Wałesie, było zjednoczenie wszystkich ugrupowań opozycyjnych w przededniu wyborów do Sejmu i Senatu PRL oraz wystawienie wspólnej reprezentacji. Kandydatami Komitetu Obywatelskiego do Sejmu byli: Maria Stępniak, Zbigniew Kamiński i Tadeusz Ścieszko, natomiast do Senatu: Andrzej Celiński i Stanisław Stomma. Wszyscy kandydaci zwyciężyli w pierwszej turze wyborów.
Utworzenie pierwszego po wojnie niekomunistycznego rządu oraz wprowadzanie w kraju reform politycznych i gospodarczych rozpoczynało nowy okres w działalności Związku. W październiku 1989 odbyło się III WZD. Delegaci podjęli decyzję o utworzeniu Regionu Płockiego NSZZ „Solidarność”, obejmującego swym zasięgiem działania cały teren województwa płockiego. Związek liczył wówczas blisko 14 tys. członków. Utworzono oddziały w: Kutnie, Łęczycy, Sierpcu i Gostyninie. Przewodniczącym ZR wybrany został Jerzy Tokarczyk. W regionie Związek zmagał się narastającym bezrobociem, przeciwstawiał się nieuczciwej prywatyzacji, skutecznie bronił miejsc pracy m.in. w FMŻ i Płockiej Stoczni Rzecznej. Inicjował szereg działań społecznych mających na celu pomoc osobom potrzebującym.
Likwidacja oraz prywatyzacja wielu zakładów, spowodowała znacznie zmniejszenie liczby członków Związku w regionie.
W kwietniu 1995 r. na VII WZD stanowisko przewodniczącego ZR objął Krzysztof Zywer. W latach 1996-1999 organizator i przewodniczący Akcji Wyborczej Solidarność w regionie, której reprezentantką w parlamencie RP była poseł Maria Żółtowska.
Reforma administracyjna kraju spowodowała likwidację województwa płockiego. Zgodnie z uchwałą KK w dniu 1 lutego 1999 r. Oddział Łęczyca i w dniu 1 września 2001 r. Oddział Kutno, zostały włączone w strukturę Regionu Ziemi Łódzkiej.
12 marca 2003 r. po długiej chorobie zmarł Krzysztof Zywer. Na nadzwyczajnym XIV WZD, w dniu 25 kwietnia 2003 r. przewodniczącym Związku wybrany został Wojciech Kępczyński.
Jacek Pawłowicz
NSZZ „Solidarność” Ziemi Kutnowskiej
Struktury NSZZ „Solidarność” tworzone na terenie powiatu kutnowskiego województwa płockiego, przed reformą administracyjną należącego do województwa łódzkiego, na skutek silnych tendencji odśrodkowych przez cały okres legalnej działalności zachowały niezależność od Regionu Płockiego. Tylko kilka zakładów z powiatu kutnowskiego terytorialnie znajdujących się w zasięgu MKZ SZK, przystąpiło do innych ośrodków. Jeden zakład podlegał pod Włocławek, natomiast do MKZ w Łodzi przystąpiło 5 komisji zakładowych. Podejmowane próby połączenia struktur kutnowskiej „Solidarności” uniemożliwiło wprowadzenie stanu wojennego.
Pierwsza komisja NSZZ „Solidarność” w Kutnie, której przewodniczył Aleksander Karczewski zawiązała się 2 września 1980 r. w Zakładach Farmaceutycznych „Polfa”. 30 września 1980 r. w mieszkaniu A. Karczewskiego odbyło się zebranie kilkunastu osób, na którym zdecydowano o założeniu Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego. Wśród organizatorów znaleźli się przedstawiciele KZF „Polfa”, Węzła PKP, FMR „Kraj”, ZMR-PMR „Agromet” i Zakładu Mleczarskiego. W późniejszym czasie dołączyli przedstawiciele Oddziału PKS, CBCzZ „Agroma” i ZPR „Miflex”. MKZ NSZZ „Solidarność” Ziemi Kutnowskiej został utworzony na początku października 1980 r. Przewodniczącym MKZ został Aleksander Karczewski. Do zarządu weszli również: Marek Dolat, Kazimierz Zyskowski, Zbigniew Wirski, Waldemar Łysio, Ryszard Zawierucha, Zdzisław Krzemiński, Zbigniew Kamiński, Jerzy Runiński, Andrzej Włodarczyk, Danuta Gralak, Zofia Kowalik, Andrzej Strębski. Siedzibą MKZ były zakłady „Polfy”. Skład MKZ z czasem poszerzał się o nowych członków.
3 października 1980 r. w zakładach „Polfy” z inicjatywy A. Karczewskiego miał miejsce zaplanowany przez MKZ Gdańsk, pierwszy posierpniowy strajk ostrzegawczy. 14 października 1980 r. delegacja kutnowskiego MKZ dokonała w Gdańsku wstępnej rejestracji. Działacze MKZ brali udział w zebraniach załóg w poszczególnych zakładach pozyskując zwolenników i zapoznając ich z opracowywanymi wówczas materiałami informacyjnymi o stanie gospodarczo-politycznym kraju. W drugiej połowie października trwały negocjacje w sprawie formalnej rejestracji. Pod koniec października 1980 r. MKZ zrzeszał 12 zakładów i liczył ok. 4,5 tys. członków.
W związku z wydarzeniami krajowymi związanymi ze sprawą rejestracji „Solidarności” kutnowskie zakłady podejmowały w regionie przygotowania do strajku. Podejmowano również kwestie wiarygodności władzy, krytykowano nieudolność administracji państwowej, monopartyjności systemu oraz politykę inwestycyjno-kredytową postulując poprawę zaopatrzenia rynku i sprawiedliwego systemu reglamentacji, padały również żądania ukarania przedstawicieli władz z poprzedniej dekady.
Pod koniec listopada 1980 r. zawiązało się Prezydium MKZ, do którego weszli: A. Karczewski, Jerzy Ceranowski, Marek Dolat, Zbigniew Pietrzyk, Zdzisław Wiśniewski, Andrzej Włodarczyk, Kazimierz Zyskowski. Utworzono wówczas również Komisję Interwencyjną z Markiem Włodarczykiem na czele. A. Karczewski został wówczas przewodniczącym zespołu redakcyjnego Biuletynu Informacyjnego „Solidarność Ziemi Kutnowskiej”. Pierwszy numer ukazał się 13 listopada 1980 r.
Pod koniec roku 1980 MKZ liczył już 40 komisji i 17 tys. członków. Z początkiem grudnia rozpoczęła się kampania przygotowująca do wyborów w strukturach zakładowych. Serię spotkań z lokalnymi władzami w okresie przedświątecznym wywołała kwestia ograniczeń w zaopatrzeniu Kutna w produkty żywnościowe.
Od początku roku 1981 r. nastroje kutnowskich zakładów radykalizowała walka o wolne soboty. W lutym działacze kutnowskiej „Solidarności” podejmowali wzmożone działania mające na celu zachowanie niezależności organizacyjnej. Propagowana była nawet teza o konieczności ponownego przyłączenia powiatu do województwa łódzkiego, choć wśród koncepcji podporządkowania organizacyjnego rozważano możliwość przystąpienia do Regionu Mazowsze, Ziemi Łódzkiej oraz Makroregionu Bydgoszcz-Włocławek-Toruń-Płock.
W okresie tzw. wydarzeń bydgoskich MKZ SZK angażował się w organizowanie akcji protestacyjnych oraz akcji poparcia dla NSZZ „Solidarność” RI.
5 maja 1981 dokonano zmian w składzie prezydium SZK. W poszerzonym składzie znaleźli się: A. Karczewski, M. Dolat, A. Włodarczyk, J. Ceranowski, Z. Pietrzyk, K. Zyskowski, A. Pruski, Z. Wirski, Z. Krzemiński, U. Siemińska, Z. Wiśniewski. Na czele zreorganizowanej Komisji interwencyjnej stanął A. Pruski.
Na początku czerwca 1981 r. MKZ SZK uzyskał formalną zgodę na odrębność organizacyjną regionu. Po wyborach w czerwcu 1981 r. na czele NSZZ „Solidarność” Ziemi Kutnowskiej stał 39 osobowy Zarząd Regionu. Przewodniczącym Prezydium Zarządu Regionu został Marek Dolat, jego zastępcą – Kazimierz Zyskowski. Delegatami na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność” zostali Aleksander Karczewski, Marek Dolat i Kazimierz Zyskowski. W tym okresie NSZZ „Solidarność” Ziemi Kutnowskiej liczyła już 76 komisji zakładowych.
W proteście wobec polityki ograniczania przydziałów kartkowych Kutnowski MKZ już 25 lipca 1981 r. zorganizował tzw. marsz głodowy, w którym wzięło udział ok. 600 osób. Była to pierwsza taka manifestacja w kraju. W kolejnych miesiącach kontynuowano działania w porozumieniu z KK. 4 grudnia Zarząd Regionalny SZK solidaryzując się ze stanowiskiem Komisji Krajowej proklamował wprowadzenie stanu gotowości strajkowej z dniem 11 grudnia. Prowadzona była również szeroka akcja informacyjno-agitacyjna wśród społeczności kutnowskiej. Reakcję kutnowskiej „Solidarności”, łącznie z planami zaskarżenia sądowego, wywołało ogłoszenie w głównym wydaniu Dziennika telewizyjnego 8 grudnia informacji o utworzeniu przez SZK straży robotniczej zaopatrzonej w butelki z benzyną. Na 17 grudnia ZR ZSK zaplanował spotkanie społeczności kutnowskiej przed zakładami „Polfy”, gdzie miała zostać poświęcona tablica upamiętniająca powstanie „Solidarności”. Planom tym przeszkodziło jednak wprowadzenie stanu wojennego. Pod koniec roku 1981 r. Zarząd Regionalny SZK zrzeszał 84 komisje, które zrzeszały niemal 24 tys. członków.
Milena Przybysz