„Prędzej, towarzysze, kaktus mi na dłoni wyrośnie niż w moim województwie będą te nowe związki zawodowe” powiedział 26 sierpnia 1980 r. ówczesny I sekretarz KW PZPR Edmund Wojnowski. Był przekonany, że Olsztyńskie – region o charakterze rolniczym, słabo uprzemysłowiony, niejako pozostający na uboczu głównych wydarzeń politycznych, zamieszkały przez społeczeństwo w znacznym stopniu zatomizowane, nie w pełni jeszcze świadome własnej tożsamości - nie włączy się w ogarniający kraj ruch niezadowolenia wobec panującego systemu. Pomimo nasilonej kampanii prasowej, nacisków władz partyjnych na kadrę kierowniczą przedsiębiorstw, w wielu z nich powstawały grupy inicjatywne tworzące niezależne związki zawodowe, strajkowały załogi zakładów pracy, w tym największego w regionie - Olsztyńskich Zakładów Opon Samochodowych.
Początkowo przedstawiciele olsztyńskich zakładów pracy i środowisk niezależnie od siebie rejestrowali powstające komitety założycielskie w MKS w Gdańsku. Pod koniec września 1980 r. przedstawiciele 22 olsztyńskich zakładów pracy utworzyli MKZ NSZZ „Solidarność”. Wybrano 19 osobowe Prezydium MKZ, którego przewodniczącym został początkowo Andrzej Bartuszek, zastąpiony wkrótce przez Edmunda Łukomskiego. Tymczasową siedzibą MKZ stał się lokal znajdujący się na terenie Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacji Miejskiej. Lawinowo napływały zgłoszenia kolejnych komitetów założycielskich zarówno z Olsztyna jak i terenu województwa, gdzie powstawały Miejskie Komitety Koordynacyjne. Przy MKZ utworzono także sekcje zawodowe i branżowe, a także powołano następujące komisje problemowe: Informacji i Propagandy (przewodniczący Tadeusz Kisły), w której działali: rzecznik prasowy - Mirosław Krupiński, który jednocześnie był delegatem MKZ do KKP, zespół wydawnictw, który redagował i wydawał mi.in.„Biuletyn Informacyjny” a następnie „Solidarność Olsztyńską”, „Serwis Informacyjny” i „Rezonans”, Nadużyć i Przestępstw Gospodarczych ( przewodniczący Andrzej Bober); Komisja Interwencyjna ( przewodniczący Waldemar Nieczyporowicz) oraz Komisja Prawna ( przewodniczący Józef Lubieniecki).Od 6 listopada 1980 r. siedziba MKZ mieściła się w Olsztynie przy ul. Dąbrowszczaków 39.
Powstanie „Solidarności” wiązało się także z renesansem uczuć religijnych Polaków. Podobnie było również na Warmii i Mazurach. 24 XI 1980 r. odbyło się spotkanie przedstawicieli MKZ z ordynariuszem Diecezji Warmińskiej bp Józefem Glempem, podczas którego określono zakres współpracy z Kurią Biskupią, kierując się wspólnym celem jakim była odnowa moralna społeczeństwa. Duszpasterzem „Solidarności” w Olsztynie został ks. prałat Julian Żołnierkiewicz, a Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa stał się miejscem wszystkich uroczystości patriotycznych i związkowych.
Przedstawiciele związku aktywnie włączyli się w życie społeczne i gospodarcze regionu, starając się przede wszystkim wyeliminować liczne przykłady nadużyć i niegospodarności dyrektorów zakładów pracy i przedstawicieli lokalnych władz, żądając ich rozliczenia i pociągnięcia do odpowiedzialności. Szczególne znaczenie miała sprawa nadużyć popełnionych przez I sekretarza KW PZPR w Olsztynie Edmunda Wojnowskiego. W oparciu o zgromadzone materiały, MKZ złożył wniosek w Prokuraturze Rejonowej w Olsztynie o wszczęcie postępowania przeciwko E. Wojnowskiemu, żądano jego ustąpienia z funkcji I sekretarza KW PZPR, uchylenia immunitetu poselskiego oraz przekazywania rzetelnych informacji w środkach masowego przekazu. Opieszałość organów ścigania, działania aparatu partyjnego, kampania oszczerstw wobec działaczy MKZ i liczne zatrzymania osób biorących udział w szeroko zakrojonej akcji ulotkowej i plakatowej, doprowadziła do narastania konfliktu, aż do strajku ostrzegawczego 15 I 1981 r., w którym wzięło udział większość zakładów pracy w regionie.
MKZ aktywnie włączał się również we wszystkie akcje protestacyjne i strajkowe organizowane przez KKP o zasięgu ogólnokrajowym oraz akcje poszczególnych branżowych komisji koordynacyjnych. Szczególne działania podjęto w związku z zaostrzeniem sytuacji kraju w wyniku brutalnych działań MO i SB w Bydgoszczy: ogłoszono gotowość strajkową, a już 21 III 1981 r. MKZ przeniósł się do WPKM. 27 III przeprowadzono w regionie 4 – godzinny strajk ostrzegawczy, w którym uczestniczyło 256 zakładów pracy.
Jednocześnie związkowcy olsztyńskiej „Solidarności” podejmowali szereg innych działań: zorganizowali zbiórkę pieniędzy dla ofiar trzęsienia ziemi we Włoszech, pomagali domom dziecka w regionie przekazując fundusze i fundując książeczki mieszkaniowe, udzielali doraźnej pomocy osobom w szczególnie trudnej sytuacji zdrowotnej i materialnej. Wspomagali też NZS i strajkujących studentów Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie, udzielając im pomocy prawnej i finansowej.
MKZ włączył się w obchody rocznicy Grudnia1970 r. organizując uroczysty koncert 15 XII 1980 r., a delegacja 500 związkowców uczestniczyła w odsłonięciu pomnika poległych stoczniowców. Przedstawiciele MKZ brali również udział w uroczystych obchodach rocznicy Poznańskiego Czerwca i wydarzeń w Radomiu.
MKZ wspierał również dążenia rolników domagających się utworzenia niezależnych od władz związków.31 I 1981 r. w siedzibie MKZ powołano Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” RI, w skład którego weszli przedstawiciele 32 gmin województwa olsztyńskiego, przewodniczącym prezydium został Józef Chwała. Współdziałanie obydwu związków zaowocowało zorganizowaniem uroczystości Zielonych Świątek a także Święta Plonów, które połączono z poświęceniem sztandaru Regionu.
10 III 1981 r. dotychczasowe Prezydium MKZ przekształcono w Tymczasowy Zarząd Regionu, jednocześnie rozpoczynając przygotowania do wyborów z związku.
W dniach 26-28 VI odbyło się I Walne Zebranie Delegatów NSZZ „Solidarność” Regionu Warmińsko-Mazurskiego reprezentujących 152 tys. członków związku. Wybrano 60 osobowy Zarząd Regionu, którego przewodniczącym został Mirosław Krupiński, Regionalną Komisję Rewizyjną i 15 delegatów na I Krajowy Zjazd NSZZ „Solidarność oraz przyjęto szereg ważnych uchwał. W związku ze stale pogarszającą się sytuacją zaopatrzenia w żywność w dniach 3 – 5 VIII ZR W– M zorganizował w Olsztynie przejazdy protestacyjne i marsz głodowy. Również w sierpniu rozpoczął się strajk w Olsztyńskich Zakładach Graficznych, których załoga jeszcze przed przyłączeniem się do ogólnopolskiej akcji „Dni bez prasy”, zaprotestowała przeciw szkalującej związek polityce informacyjnej środków masowego przekazu. Strajkujących 19 dni pracowników OZGraf. popierali mieszkańcy miasta, liczni przedstawiciele środowisk twórczych i dziennikarzy oraz drukarze z innych zakładów w kraju. Strajk zawieszono 5 IX ze względu na rozpoczynający się I Krajowy Zjazd „Solidarności” w Gdańsku. Podczas II tury KZD w skład Prezydium KK wszedł Mirosław Krupiński, który następnie objął funkcję wiceprzewodniczącego związku. Dokonano również wyboru nowego Prezydium, które ostatni raz zebrało się 12 grudnia 1981r.
Renata Gieszczyńska