Latem 1980 r. na terenie województwa zielonogórskiego nie doszło znaczących protestów. Zdarzały się jedynie „sporadyczne napięcia”, a zgłaszane postulaty miały charakter ekonomiczny. Przejawy niezadowolenia w zakładach pracy nasiliły się w sierpniu 1980 r. Do strajków dochodziło natomiast po podpisaniu porozumień na Wybrzeżu. Zdarzały się również przypadki kolportowania ulotek i malowania napisów (m. in. w Świebodzinie, Zielonej Górze, Żarach i Żaganiu).
Spotkanie organizatorów niezależnych związków zawodowych odbyło się 15 września 1980 r. Zawiązał się wówczas Międzyzakładowy Komitet Założycielski (MKZ) NSZZ Ziemi Lubuskiej. Jego przewodniczącym został Kazimierz Skorupski (Teatr Ziemi Lubuskiej). Należy jednak dodać, że początkowo funkcję tę miał pełnić Andrzej Włodek, ale 16 września podjął decyzję o rezygnacji z tego stanowiska. Wiceprzewodniczącym MKZ został natomiast Zbigniew Jelinek (Estrada Lubuska), sekretarzem Marek Wójtowicz (Biuro Projektów Wodnych i Melioracji), skarbnikiem Mieczysław Oszmian (Zakład Usług Technicznych Spółdzielni Inwalidów), a rzecznikiem prasowym Konrad Stanglewicz (Rozgłośnia Polskiego Radia). Początkowo siedziba struktury regionalnej Związku mieściła się w Teatrze Ziemi Lubuskiej, a następnie władze administracyjne przyznały pomieszczenia w baraku przy ul. Wyspiańskiego 10b. W październiku 1980 r. skład MKZ powiększył się o kolejne 9 osób, natomiast w listopadzie nastąpiła zmiana na stanowisku przewodniczącego MKZ – został nim Maciej Ołtarzewski (Wojewódzki Ośrodek Sportu, Turystyki i Rekreacji w Zielonej Górze), który pełnił tę funkcje do I Walnego Zjazdu Delegatów w czerwcu 1981 r.
Od 15 września 1980 r. MKZ wydawał periodyk „Komunikat”, a raz w tygodniu odbywały się spotkania Prezydium MKZ z przedstawicielami „Solidarności” z poszczególnych instytucji i zakładów pracy. Do zakładów, gdzie aktywnie działała wówczas „Solidarność” zaliczyć można następujące przedsiębiorstwa zielonogórskie: Zaodrzańskie Zakłady Przemysłu Metalowego (ZZPM) „Zastal”, Zakłady Tkanin Dekoracyjnych (ZTD) „Dekora, Lubuską Fabrykę Zgrzeblarek Bawełnianych „Falubaz”, Zakłady Przemysłu Wełnianego „Polska Wełna”, Lubuskie Zakłady Aparatów Elektrycznych (LZAE) „Mera – Lumel” w Zielonej Górze oraz Dolnośląskie Zakłady Metalurgiczne „Dozamet” w Nowej Soli, Lubuskie Zakłady Termotechniczne „Termo – Elterma” w Świebodzinie, „Polmozbyt” w Kożuchowie, LZAE „Mera Lumel”- Zakład Przekaźników i ZTD „Dekora w Żarach.
Jednym z podstawowych problemów rozwijających się wówczas struktur niezależnego Związku było wyłonienie władz statutowych. Wybory w komisjach zakładowych odbywały się do 15 marca 1981 r. Jednocześnie zwiększała się liczba komisji zakładowych oraz ilość członków Związku. Według ocen SB, w październiku 1980 r. na terenie województwa istniało 140 komisji zakładowych zrzeszających około 39 tys osób, natomiast w marcu 1981 r. funkcjonowało już 630 komisji zakładowych, a liczba członków „Solidarności” wynosiła około 160 tys. (KK NSZZ „Solidarność” dokonał jednak korekty tych danych i okazało się, że liczba komisji zakładowych wynosiła około 700, natomiast członków Związku było 152 tys.).
Problemem, który wyłonił się już na początku powstawania zielonogórskiej „Solidarności” była tendencja do zakładania lokalnych struktur koordynujących działalność Związku. Od października do grudnia 1980 r. w niektórych miastach powstały lokalne struktury „Solidarności”, używające początkowo różnych nazw, przede wszystkim były to Komitety Miejskie lub Miejskie Komitety Koordynacyjne. Członkami tych komitetów byli głównie działacze „Solidarności” z miejscowych instytucji i zakładów pracy. Ostatecznie, na początku czerwca 1981 r. MKK działały w jedenastu ośrodkach: w Zielonej Górze, Nowej Soli, Krośnie Odrzańskim, Gubinie, Żarach, Żaganiu, Lubsku, Świebodzinie, Szprotawie, Sulechowie i Wolsztynie.
Osobnym zagadnieniem, charakterystycznym dla obszaru działania MKK NSZZ „S” w Nowej Soli, były dążenia do włączenia się w działalność struktur NSZZ „Solidarność” we Wrocławiu. Już w październiku 1980 r. władze odnotowały „orientowanie” się w stronę Wrocławia działaczy „Solidarności” w nowosolskim „Dozamecie”. Z czasem tendencje te objęły także inne zakłady pracy, a jedną z przyczyn ich zaistnienia były więzy gospodarcze między zakładami pracy z Nowej Soli, a zakładami na Dolnym Śląsku. Przyczyniły się do tego również krytyczne oceny aktywności zielonogórskiego MKZ. W efekcie, w marcu 1981 r. 26 komisji zakładowych NSZZ „Solidarność” z Nowej Soli i terenu dawnego powiatu opowiedziało się za odłączeniem od MKZ w Zielonej Górze i przejściem do MKZ we Wrocławiu. W ocenie SB, powodem tej decyzji były zarzuty „małej operatywności i zbyt dużej uległości wobec władz administracyjnych” kierownictwa zielonogórskiej „Solidarności”. Dwóch przedstawicieli komisji zakładowych z Nowej Soli (Szczepan Bąk z „Dozametu” i Andrzej Geneja z Nowosolskiej Fabryki Nici „Odra”) zostało wybranych później do ZR NSZZ „Solidarność” Dolny Śląsk.
Wybory do Zarządu Regionalnego (ZR) NSZZ „Solidarność” w Zielonej Górze odbyły się w dniach 13 – 15 czerwca 1981 r. W wyniku dwóch tur głosowania wybrano nowy, 40 osobowy Zarząd Regionalny, którego przewodniczącym został Mieczysław Oszmian. 22 czerwca, spośród członków ZR wybrane zostało 11 osobowe Prezydium, które tworzyli: M. Oszmian - przewodniczący, trzech wiceprzewodniczących – Jan Maszewski, Jan Papina i Leon Mitura, oraz członkowie: Jan Kudła, Edward Krzycki, Kazimierz Nowak, Andrzej Perlak, Zbigniew Mrowiec, Marian Podsada i Tadeusz Latko. Podczas I WZD wybrano także 10 osobową Komisję Rewizyjną oraz 18 delegatów na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”. W sierpniu 1981 r. KK NSZZ „Solidarność” unieważniła jednak 4 mandaty z powodu zawyżenia liczby członków „Solidarności”.
W ramach ZR NSZZ „Solidarność” funkcjonował Działał Interwencyjny, Dział Prawny, Dział Rolny i Dział Kolportażu. Powołano także komisje branżowe (nazywane też zespołami problemowymi). Przy ZR działał również Komitet Obrony Więzionych za Przekonania Polityczne oraz Regionalny Ośrodek Badań Społecznych kierowany przez Jana Nowika. We wrześniu 1981 r. przy ROBS zawiązał się z kolei Komitet Założycielski Regionalnej Komisji Koordynacyjnej Samorządów Pracowniczych złożony z 12 przedstawicieli zakładów wchodzących w skład „Sieci”.
Do znaczących wydarzeń na terenie województwa zielonogórskiego doszło latem i jesienią 1981 r. Od 31 sierpnia do 6 września trwał protest rolników indywidualnych, którzy zajęli pola w Glińsku należące do Kombinatu PGR w Świebodzinie. Natomiast kilka tygodni później rozpoczął się głośny konflikt w Zakładzie Rolnym w Lubogórze (należącym też do Kombinatu PGR w Świebodzinie). Po zwolnieniu z pracy Zbigniewa Kłosowskiego (przewodniczącego NSZZ „Solidarność” w tym PGR) rozpoczął się tam strajk, który trwał od 13 października do 13 listopada. Strajk został poparty przez ZR NSZZ „Solidarność” w Zielonej Górze i protest objął większość zakładów pracy tego województwa. Do zawieszenia akcji protestacyjnych doprowadziło dopiero zaangażowanie się KK NSZZ „Solidarność” w mediacje z władzami. Większość postulatów (w tym żądania odwołania dyrektorów PGR) nie została jednak spełniona.
W ocenie SB, akcja strajkowa spowodowała „rozdźwięki zarówno pomiędzy członkami ZR jak i szeregami związkowców, a ZR aż do żądania wyboru nowych władz związkowych”. Z zachowanych dokumentów SO krypt. „Fala” wynika, że prowadzone były wówczas działania operacyjne, które miały wpływ na powstanie krytycznych opinii wśród części strajkujących załóg wobec działań kierownictwa zielonogórskiej „Solidarności”. Część działaczy „Solidarności” aktywnych podczas tych wydarzeń została internowana po wprowadzeniu stanu wojennego.
Przemysław Zwiernik