Fala strajków latem 1980 r. dotarła do Łodzi 4 sierpnia za sprawą pracowników Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju. Lokalne władze, stosując taktykę przyjętą w innych ośrodkach, zgodziły się na realizację postulatów strajkujących robotników. Sukces odniesiony przez pracowników jednego z największych łódzkich zakładów nakręcił spiralę strajków, do których w następnych dniach przystępowali robotnicy z kolejnych przedsiębiorstw. Przełomowym mementem okazało się podjęcie strajków solidarnościowych z protestującymi robotnikami Wybrzeża, zapoczątkowanych przez pracowników Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego, a zakończonych po zgodzie władz na powstanie niezależnych związków zawodowych.
Międzyzakładowy Komitet Założycielski „Solidarności” w Łodzi ukonstytuował się 5 września 1980 r. Jego przewodniczącym został przywódca strajku w MPK Andrzej Słowik, a zastępcami w wyłonionym wówczas Prezydium MZK wybrano Józefa Kościelskiego z Przedsiębiorstwa Transportu i Sprzętu Budowlanego Przemysłu Lekkiego oraz Grzegorza Palkę, asystenta Politechniki Łódzkiej. Mieszkanie Palki przy ul. Nawrot 43 stało się pierwszą siedzibą łódzkiej „Solidarności”.
Tworzenie komitetów założycielskich „Solidarności” w zakładach pracy i uczelniach przebiegało żywiołowo, mimo prób przeciwdziałania ze strony lokalnych władz. W październiku związek zrzeszał już 100 tys. członków, cieszył się szerokim poparciem społecznym, mógł również liczyć na przychylność hierarchii kościelnej diecezji łódzkiej.
Do końca 1980 r. „Solidarność” w Łodzi okrzepła organizacyjnie i strukturalnie, chociaż proces jej tworzenia nie został jeszcze zakończony. Masowe wstępowanie do związku pracowników zakładów pracy w całym regionie pozwoliło powołać delegatury MKZ poza Łodzią – w Bełchatowie, Łasku, Łęczycy, Radomsku i Zduńskiej Woli, a w miejscowościach, w których liczba członków „Solidarności” nie przekraczała 5 tys. (Brzeziny, Głowno, Koluszki, Konstantynów Łódzki, Ozorków, Pabianice, Stryków i Zgierz) – komisje lokalne. Struktura organizacyjna związku wykrystalizowała się ostatecznie wiosną 1981 r.
Za zgodą KKP powstawały również ogólnopolskie struktury grupujące członków „Solidarności” z zakładów pracy poszczególnych branż. Ze względu na specyfikę łódzkiego przemysłu, w którym dominowały zakłady włókiennicze i odzieżowe, najważniejszą z regionalnego punktu widzenia rolę odgrywała Tymczasowa Komisja Włókniarzy, której początki sięgają października 1980 r., kiedy to w Łodzi miał miejsce pierwszy ogólnopolski zjazd przedstawicieli zakładów przemysłu włókienniczego. Na czele komisji stał Marek Czekalski z Przędzalni Czesankowej Anilany „Polanil”, a wśród jej członków również dominowali łodzianie. Innym ogólnopolską strukturą, której przewodniczył przedstawiciel Łodzi – Zbigniew Ostrowski (CBTPP), była Krajowa Sekcja Papiernictwa w Polsce, powołana w listopadzie 1980 r.
Wraz z rozwojem organizacyjnym „Solidarności” wzrastała potrzeba dostępu do wiarygodnych źródeł informacji, której z oczywistych względów nie mogły zaspokoić państwowe media. Już od września 1980 r. pojawiać się zaczęły biuletyny regionalne i zakładowe, w których informowano o bieżącej działalności związku, poruszano problemy pracownicze, ale również polityczne i historyczne. W październiku ukazał się pierwszy numer „Solidarności Ziemi Łódzkiej”, oficjalnego organu MKZ, a następnie Zarządu Regionalnego. Wśród wielu innych pism związkowych, których liczba systematycznie wzrastała, wymienić warto m.in. „Solidarność z Gdańskiem”, „Komunikaty”, „Serwis Włókniarzy”, „Poglądy”.
W lutym 1981 r. powołano Tymczasowy Zarząd Regionalny NSZZ „Solidarność" Ziemi Łódzkiej, a siedzibę związku (przejściowo mieszczącą się przy ul. Sienkiewicza 63) przeniesiono do przydzielonego przez władze budynku przy ul. Piotrkowskiej 260, niemal naprzeciwko katedry. Liderem „Solidarności” pozostał Andrzej Słowik, który – jako przedstawiciel jednego z sześciu największych regionów – wchodził także w skład Prezydium Krajowej Komisji Porozumiewawczej.
W połowie 1981 r. zamknięty został pierwszy etap tworzenia łódzkiej „Solidarności”. Na przełomie maja i czerwca obradowało Walne Zgromadzenie Delegatów, którego podstawowym zadaniem było przygotowanie, a następnie przeprowadzenie wyborów do nowych władz związku. Na początku czerwca wybrano Zarząd Regionalny, który zastąpił dotychczasowy MKZ, a na czele wyłonionego kilka dni później prezydium stanął ponownie Andrzej Słowik. Wiceprzewodniczącymi „Solidarności” zostali Jerzy Kropiwnicki i Grzegorz Palka. Prezydium objęło kierownictwo nad związkiem liczącym ponad 400 tys. członków.
Łódzka „Solidarność” aktywnie włączała się w akcje inicjowane przez KKP, która protestowała przeciwko łamaniu przez władze porozumień zawartych ze związkiem oraz innym działaniom wymierzonym w środowiska pracownicze. Przyłączyła się do strajków ostrzegawczych związanych z konfliktem o wolne soboty w styczniu 1981 r. oraz tzw. kryzysem bydgoskim w marcu tr. Głośnym echem odbił się też zorganizowany przez łódzką „Solidarność” lipcowy „marsz głodowy”, będący największym masowym protestem w Polce od czasu Sierpnia’80.
Łódź była też areną wydarzeń mających wymiar ponadregionalny. Należał do nich strajk studentów łódzkich uczelni, domagających się m.in. rejestracji Niezależnego Zrzeszenia Studentów, zwiększenia autonomii uczelni, a także usunięcia z programu studiów przedmiotów służących indoktrynacji i propagandzie komunistycznej. Wsparcie strajkujących przez „Solidarność” i rozszerzanie się protestów na inne ośrodki akademickie w kraju doprowadziło do podpisania porozumienia i zgody na rejestrację NZS. Kolejnym była lipcowa Krajowa Konferencja Programowa NSZZ „Solidarność”, poświęconą roli ruchu związkowego w przemianach zachodzących w kraju, zorganizowana przez Zarząd Regionalny w Łodzi.
Na I Krajowym Zjeździe „Solidarności” w skład Prezydium Komisji Krajowej weszli Andrzej Słowik jako przedstawiciel jednego z sześciu największych regionów w kraju oraz Grzegorz Palka (odpowiedzialny za problematykę gospodarczą). Członkiem KK został Jerzy Kropiwnicki, a tym samych we władzach związku znalazło się całe kierownictwo łódzkiej „Solidarności”.
Leszek Próchniak