Kraków, chociaż przez cały okres istnienia komunistycznego reżimu wyróżniał się ciągłością oporu i różnorodnością działań opozycyjnych, na „strajkowej” mapie w lecie 1980 r. nie zapisał się szczególnie intensywnymi protestami. Strajki były tutaj nieliczne i krótkotrwałe, a w ich rezultacie nie powstał wspólny dla protestujących zakładów komitet. Podobnie było w całym regionie.
Mimo to już 6 IX 1980 w Hucie im. Lenina utworzony został Komitet Robotniczy Hutników, który ogłosił się jedynym założycielem i organizatorem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego opartego na zasadach wynegocjowanych przez MKS w Gdańsku.
Z kolei w Krakowie brak ośrodka, który automatycznie – jak to się stało na terenach objętych działalnością MKS-ów – inspirowałby tworzenie ogniw założycielskich wolnych związków w poszczególnych zakładach i przedsiębiorstwach, a jednocześnie spełniałby rolę centrali, rekompensowali działacze stosunkowo licznych tutaj organizacji niezależnych, przede wszystkim Studenckiego Komitetu Solidarności, Chrześcijańskiej Wspólnoty Ludzi Pracy i Konfederacji Polski Niepodległej. Poza nimi, tworzeniem związków zajęli się liderzy akcji strajkowych a także pracownicy placówek naukowo-badawczych, lub biur projektowych, w większości zresztą wcześniej już związani z opozycją.
W wyniku intensywnych zabiegów agitacyjnych i organizacyjnych tych środowisk, 12 września powstał Tymczasowy Międzyzakładowy Komitet Założycielski. Został utworzony przez przedstawicieli pięciu krakowskich zakładów pracy, w których istniały już Zakładowe Komitety Założycielskie, powołane według przyjętych w Gdańsku zasad, które od początku IX różnymi drogami docierały również do Krakowa i Małopolski.
15 IX z inspiracji TMKZ i KRH w Sali Teatralnej HiL odbyło się zebranie przedstawicieli 69 krakowskich i nowohuckich zakładów pracy, na którym utworzono MKZ Kraków. Wybrano wówczas siedemnastoosobowy Zarząd, przewodniczącym został Stanisław Zawada - operator urządzeń walcowniczych w HiL, a wiceprzewodniczącymi Andrzej Cyran - inżynier z Biprostalu i Mieczysław Gil - dziennikarz z „Głosu Nowej Huty” .
Z początku MKZ Kraków skupiał wyłącznie komitety założycielskie z województwa miejskiego krakowskiego. Jednakże dosyć szybko zaczęły się w nim rejestrować również organizacje zakładowe z województw nowosądeckiego i tarnowskiego oraz z niektórych miejscowości z województw: katowickiego, bielskiego i krośnieńskiego. Wkrótce więc krakowska centrala „Solidarności” stała się centrum organizacyjnym i koordynacyjnym dla obszaru, obejmującego mniej więcej teren województwa krakowskiego sprzed 1975 r. W posiedzeniach MKZ zaczęli uczestniczyć z początku nieformalnie i bez prawa głosu reprezentanci z tych ośrodków. Stan ten został zalegalizowany na zebraniu delegatów i przedstawicieli Komitetów Założycielskich Organizacji Zakładowych, które odbyło się w Filharmonii Krakowskiej 22 XI. Z kolei podczas posiedzenia MKZ w Tarnowie 11 XII zapadła decyzja o zmianie nazwy „organu założycielskiego „Solidarności” w regionie Polski południowej” na: Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. Międzyzakładowy Komitet Założycielski „Małopolska” z siedzibą w Krakowie. Dotychczasowe miejskie Komitety Koordynacyjne przyjęły nazwę Komisji Koordynacyjnych, a przedstawiciele Nowego Sącz i Tarnowa uzyskali prawo uczestniczenia w pracach KKP.
W V 1981 w wyniku akcesu, jaki w imieniu zakładów pracy z Jasła złożyła reprezentująca je Międzyzakładowa Komisja Porozumiewawcza, MKZ Małopolska powiększył się również o ten obszar.
Po kilkumiesięcznych przygotowaniach i wyborach w poszczególnych ogniwach związku, w dniach 10-12 lipca 1981 r. w Tarnowie odbyło się I Walne Zebranie Delegatów NSZZ „Solidarność”. Wzięło w nim udział 935 spośród wybranych 1223 delegatów. Rezultatem obrad były uchwały m.in. w sprawach: zakresu działania i kompetencji władz oraz struktury organizacyjnej regionu, dyskusji programowej, w tym trybu opracowania stanowiska Małopolski na zjazd krajowy. Wybrano 66 osób do Zarządu Regionu Małopolska, Komisję Rewizyjną, a także 66 delegatów na zjazd krajowy. Przewodniczącym regionu, którego w myśl ordynacji wyborczej wybierał WZD spośród nowych członków zarządu, został Wacław Sikora z Tarnowa.
Od VII 1981, z godnie z uchwałą organizacyjną - do czasu ostatecznych rozstrzygnięć statutowych - w terenie zaczęły powstawać Delegatury Zarządu Regionu NSZZ „S” „Małopolska”. Zapewniały one obsługę komisji zakładowych i komisji koordynacyjnych istniejących na obszarze ich działania, tj. w Alwerni, Bochni, Dębicy, Gorlicach, Jaśle, Limanowej, Myślenicach, Nowym Sączu, Tarnowie, Oświęcimiu, Tarnowie i Zakopanem.
Małopolska „Solidarność” poza budowaniem oraz organizacją lokalnych struktur i rozwiązywaniem różnorakich regionalnych problemów, uczestniczyła we wszystkich centralnych inicjatywach związkowych. Była stroną w sporach toczonych z władzą zarówno na szczeblu regionalnym jak i ogólnokrajowym. Wspomagała w różnej formie aspiracje i projekty związkowców z innych terenów. Wzięła również pod ochronę pokrewne inicjatywy: „Solidarność Wiejską” Niezależne Zrzeszenie Studentów, „Solidarność Rzemieslniczą”. Nie tylko wspomagała ich dążenie do legalizacji, ale także udzielała realnej pomocy w postaci poradnictwa prawnego, wsparcia finansowego, udostępnienia pomieszczeń czy powielanie druków organizacyjnych i programowych, itp.
Początek XII 1981 upłynęły w regionie w atmosferze napięcia wywołanego pobiciem i zatrzymaniem 1 XII 1981 przez funkcjonariuszy ZOMO 8 współpracowników ZR malujących hasła na murach. 3 XII Zarząd ogłosił gotowość strajkową, domagając się jednocześnie umożliwienia przedstawicielom „S” wystąpienia w lokalnym programie TVP celem poinformowania mieszkańców Małopolski o sytuacji. W przypadku odmowy zapowiedział przeprowadzenie 14 grudnia regionalnego czterogodzinnego strajku ostrzegawczego. W związku z wypełnieniem przez władze postulatu dotyczącego udostępnienia czasu antenowego w telewizji, 11 grudnia gotowość strajkowa została odwołana.
Jarosław Szarek, Ewa Zając-Goleń