Specyfiką niewielkiego w skali kraju województwa toruńskiego istniejącego w granicach administracyjnych w latach 1975-1998 było istnienie silnego ośrodka naukowego jaki stanowił Uniwersytet Mikołaja Kopernika (UMK). Rzecz jasna występowały na terenie województwa duże zakłady przemysłowe skupione w miastach – lecz nie zmieniało to faktu, iż wizytówką regionu zawsze pozostawał uniwersytet. Siła i autorytet tego środowiska w dużym stopniu wpływał na lokalne działania NSZZ „Solidarność”.
Letnia fala strajków w 1980 r. nie ominęła również województwa toruńskiego. Pierwszym zakładem którego załoga przystąpiła do ogólnopolskiego protestu od dnia 21 VIII 1980 r. był „Towimor” w Toruniu – powiązany kooperacyjnie ze Stocznią Gdańską. Na czele Komitetu Strajkowego stanął w nim Edward Strzyżewski. Wkrótce do strajku przyłączyły się kolejne zakłady największych miast województwa. Doprowadziło to do powołania Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (MKS), z którym reżimowe władze wojewódzkie podjęły rokowania – w wyniku czego doszło do podpisania porozumienia dnia 1 IX 1980 r. Najważniejszym elementem była zgoda na utworzenie niezależnych związków zawodowych w województwie.
MKS przekształcił się w Międzyzakładowy Komitet Założycielski (MKZ). W trakcie zebrania delegatów zakładowych komitetów założycielskich, które odbyło się w sali widowiskowej „Towimoru” dnia 15 X 1980 r., wybrano Prezydium MKZ Regionu Toruńskiego. Jego przewodniczącym został wspomniany Edward Strzyżewski.
Największą kampanią tego okresu – w której brały udział lokalne struktury tworzącego się Związku – była ogólnopolska wiosenna akcja strajkowa związana z protestem wobec „wydarzeń bydgoskich”, do jakich doszło w marcu 1981 r. W wyniku postanowień Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność”, która obrabowała pod koniec marca 1981 r., w Bydgoszczy – w Toruniu na terenie zakładów „Apator” powołano regionalny MKS. Oprócz NSZZ „Solidarność” – zasiadali w nim również przedstawiciele „Solidarności Rolników Indywidualnych” z województwa toruńskiego oraz Niezależnego Zrzeszenia Studentów działającego na UMK. Dużym sukcesem okazał się czterogodzinny strajk ostrzegawczy zorganizowany dnia 27 III 1981 r. Na terenie województwa toruńskiego wzięło w nim udział 235 zakładów i instytucji.
Okres organizacyjny zakończył się z dniem 4 VII 1981 r., gdyż wówczas powołano stałe władze NSZZ „Solidarność” Regionu Toruńskiego. Powstał 77-osobowy Zarząd Regionu, a w jego ramach 18-osobowe Prezydium. Przewodniczącym Zarządu został Antoni Stawikowski – astronom i pracownik naukowy. W składzie Prezydium obok przewodniczącego znalazły się następujące osoby: Wiesław Jankowski, Zbigniew Iwanów, Emilia Karolewska, Jerzy Grzeszkiewicz, Andrzej Madrak, Hieronim Żórański, Błażej Wierzbowski, Jerzy Guzowski, Mieczysław Kukuła, Jerzy Przybylski, Janusz Bucholc, Ryszard Malinowski, Bogdan Orłowski, Przemysław Zell, Bogdan Koszuta, Zygmunt Tarnowski, Edward Semeniuk. Na szczeblu Komisji Krajowej Region Toruński posiadał dwóch reprezentantów: przewodniczącego i Mieczysława Kukułę z Grudziądza.
Rozpoczął się czas gwałtownego rozwoju „Solidarności”. Bardzo szybko powiększały się szeregi Związku w regionie. Jesienią 1981 r. liczył już około 150 tys. członków reprezentujących przekrój lokalnego społeczeństwa. Zarząd Regionu rozpoczął wydawanie własnego pisma społeczno-politycznego: „Wolne Słowo”, którego redaktorem naczelnym został Wiesław Cichoń – aktywny działacz przedsierpniowej opozycji.
Na terenie województwa powstały również podregiony Związku – w następujących miejscowościach: Grudziądzu, Wąbrzeźnie, Chełmnie, Brodnicy, Gołubiu-Dobrzyniu.
Charakterystycznym dla regionu elementem związanym z „karnawałem Solidarności” były intensywne kontakty pomiędzy członkami średniego i niskiego szczebla PZPR i nowym Związkiem w ramach „struktur poziomych” – zwanych „poziomkami”. W tej materii bardzo aktywne środowisko działało na UMK – na którym inicjatywa ta się narodziła, aby następnie objąć cały kraj. W jej ramach działacze domagali się reformy partii oraz zwołania nadzwyczajnego zjazdu. Taka oddolna inicjatywa była sprzeczna z zasadą centralizmu, która obowiązywała w PZPR. Stąd też działalność „struktur poziomych” bardzo szybko spotkała się z retorsją kierownictwa partii. Zwolennicy tego nurtu zostali wyrzuceni z PZPR. Przykładem niech będzie historia jednego z uczestników przedsięwzięcia. Czołowy toruński działacz „struktur poziomych” Zbigniew Iwanów pomimo tego, że podstawowa organizacja partyjna w jego zakładzie pracy („Towimorze”) nie uznała tej decyzji i pozostawiła go na stanowisku sekretarza – na przełomie kwietnia i maja 1981 r., oddał legitymację partyjną. Wkrótce po tym został wiceprzewodniczącym NSZZ „Solidarność” Regionu Toruńskiego.
Przemysław Wójtowicz