W wyniku wprowadzenia stanu wojennego rozbita została legalna struktura organizacyjna ZR NSZZ „Solidarność” Wielkopolska. Spowodowały to liczne zatrzymania, aresztowania, rozmowy ostrzegawcze, wywieranie nacisków w celu podpisywania „deklaracji lojalności”, a przede wszystkim akcja internowań. Objęła ona w województwie poznańskim 186 osób, które osadzono przede wszystkim w Gębarzewie, Ostrowie Wlkp., Kwidzyniu, Wierzchowie Pomorskim i Gołdapii. Nie internowano przewodniczącego ZR Zdzisława Rozwalak, który podpisał deklarację lojalności opublikowaną w prasie i ogłoszoną w telewizji.
W pierwszych dniach stanu wojennego w niektórych zakładach pracy próbowano organizować akcje protestacyjne (strajki, wiece, milczące przerwy). Między innymi na terenie PFMŻ zawiązał się Regionalny Komitet Strajkowy (RKS), a na niektórych wydziałach HCP miały miejsce strajki. RKS nie odegrał jednak znaczącej roli w organizowaniu protestów, a jego działalność została bardzo szybko uniemożliwiona przez SB. Przyczynił się do tego TW „Andrzej” (w latach 1982 – 1983 członek Międzyregionalnej Komisji Obrony NSZZ „Solidarność” zorganizowanej przez SB w ramach operacji o krypt. „Tęcza”). Od 17 grudnia mieszkańcy Poznania składali również kwiaty i zapalali znicze pod pomnikiem ofiar Poznańskiego Czerwca 1956 r. Symbolicznym uczczeniem poległych po wprowadzeniu stanu wojennego było domalowanie na pomniku kolejnego tragicznego roku: 1981.
Od początku stanu wojennego podejmowano działania zmierzające do zorganizowania podziemnych struktur „Solidarności”. W ocenie SB, pomimo rozbicia RKS „nadal obserwowano powstawanie zakonspirowanych, coraz lepiej zorganizowanych nielegalnych grup NSZZ »Solidarność« w różnych środowiskach i grupach zawodowych”. Tymczasem, w pierwszej połowie 1982 r. stan zorganizowania podziemnych struktur ponadzakładowych w Poznaniu był przedmiotem krytycznych ocen na łamach prasy podziemnej. Dopiero po kilku miesiącach powstały dwie struktury o zasięgu regionalnym: Konspiracyjny Zarząd Regionu (KZR) NSZZ „Solidarność” Wielkopolska oraz Tymczasowa Komisja Koordynacyjna (TKK) NSZZ „Solidarność” Regionu Wielkopolska. 10 sierpnia 1982 r. obie struktury połączyły się i od tego czasu podziemną „Solidarnością” kierował Tymczasowy Zarząd Regionu (TZR) NSZZ „Solidarność” Wielkopolska, którego przewodniczącym został ukrywający się od lipca 1982 r. Janusz Pałubicki. Dużym ciosem dla podziemnej „Solidarności” było aresztowanie w dniu 28 grudnia 1982 r. Pałubickiego i osób współpracujących z TZR. Oficjalnie władze ogłosiły komunikat informujący o zlikwidowaniu TZR, jednak aresztowania te nie spowodowały całkowitego rozbicia tej struktury, a przez kolejne miesiące (do 1984 r.) jej pracami kierował Maciej Musiał.
Od początku stanu wojennego do schyłku lat osiemdziesiątych widocznymi przejawami oporu były demonstracje organizowane przede wszystkim na pl. Mickiewicza pod pomnikiem ofiar Poznańskiego Czerwca 1956. Największa demonstracja w Poznaniu zorganizowana została 13 lutego 1982 r. Duże protesty miały także miejsce 28 czerwca i 10 listopada, a w roku następnym 1 maja, 28 czerwca i 31 sierpnia. W niektórych zakładach pracy, z okazji kolejnych „miesięcznic” stanu wojennego organizowano krótkie protesty. Największy spontaniczny strajk – będący wyrazem sprzeciwu wobec rozwiązania „Solidarności” - miał miejsce 12 października 1982 r. w HCP. Z kolei 10 listopada protesty zorganizowano na wyższych uczelniach i w szkołach średnich oraz podjęto próby strajków (w tym „strajków włoskich”) w niektórych zakładach pracy. W czasie stanu wojennego ukazywało się w województwie poznańskim około 50 tytułów prasy podziemnej, m. in. poznańskie pisma „Solidarni”, „Obserwator Wielkopolski”, „BIS”, „Biuletyn Wojenny”, „Szaniec Wielkopolski”, „Głos SKOS – ów”, „Być Albo Nie Być” oraz gnieźnieński „Piast” i śremski periodyk „Zwyciężymy”. W latach 1982 – 1985 funkcjonowało również Radio „Solidarność”.
Według danych SB, w 1982 r. przeprowadzono w Poznaniu 2686 rozmów profilaktyczno – ostrzegawczych i lojalizujących, dokonano 608 przeszukań oraz ujawniono lub rozpracowano 30 podziemnych grup. W 1982 r. podczas demonstracji ulicznych zatrzymano 351 osób, spośród których 229 postawiono przed Kolegium ds. Wykroczeń, 14 postawiono przed sądem, a 108 zwolniono po przeprowadzeniu rozmów. Z kolei procesy większości oskarżonych o nielegalną działalność polityczną toczyły się przed Sądem Wojsk Lotniczych w Poznaniu. W 1983 r. odbył się tam między innymi największy proces polityczny w Poznaniu, w czasie którego sądzono 27 osób, w większości studentów Politechniki Poznańskiej. Przed Sądem Wojsk Lotniczych stanął również w październiku 1983 r. Janusz Pałubicki – przewodniczący TZR NSZZ „Solidarność” Wielkopolska.
Formalne zniesienie w 1983 r. stanu wojennego nie spowodowało zmian w działalności NSZZ „Solidarność” oraz innych organizacji podziemnych. Oprócz struktur „Solidarności”, od 1983 r. w Poznaniu działał aktywnie oddział „Solidarności Walczącej” kierowany przez Macieja Frankiewicza. Ponadto, w szkołach średnich działała Konfederacja Młodej Polski „Rokosz” (1981 – 1984) oraz Szkolne Koła Oporu Społecznego (1982 – 1989), a na wyższych uczelniach struktury Niezależnego Zrzeszenia Studentów, wśród nich Międzyuczelniana Komisja Protestacyjna NZS (1982 – 1984) i Poznańska Rada NZS (1987 – 1989). W 1984 r. powstała też nowa organizacja mająca charakter struktury poziomej – Międzyzakładowa Rada „Solidarności” (MR”S”) kierowana przez Lecha Dymarskiego. MR”S” funkcjonowała do 1989 r. Działały także inne organizacje i partie polityczne, między innymi: Wielkopolski Komitet Oporu Rolników, Ruch „Wolność i Pokój”, Wielkopolskie Seminarium Ekologiczne, Liberalno – Demokratyczna Partia „Niepodległość”, KPN i PPS. Przez cały czas ukazywała się również prasa podziemna.
Około połowy lat osiemdziesiątych nastąpił zauważalny kryzys w działalności opozycji. Ukazywało się wówczas mniej tytułów czasopism podziemnych i organizowano mniej demonstracji ulicznych. W 1986 r. (po ogłoszeniu amnestii dla więźniów politycznych) władze PRL zmieniły formy represji. W tej sytuacji, podobnie jak w innych ośrodkach, niektórzy znani działacze „Solidarności” podjęli próbę jawnej działalności i powołali Wielkopolską Radę „Solidarności” (WR”S”) w składzie: Wiesław Chossa z Poznania, Marek Gaul z Poznania, Jarosław Gruszecki z Piły, Anna Kałamoniak z Piły, Zdzisław Lewandowski z Poznania, Bogdan Narożny z Wrześni, Janusz Pałubicki z Poznania i Ryszard Stachowiak z Konina. W opublikowanym oświadczeniu poinformowano, że WR „S” została powołana w celu „umożliwienia przejścia od działalności niejawnej do jawnej”. Jednocześnie zalecono, aby nie ujawniać „niejawnych struktur związku, a w szczególności TKZ oraz grup związkowych w zakładach pracy”. Nadal więc funkcjonował podziemny Tymczasowy Zarząd Regionu oraz Tajne Komisja Zakładowe.
Można ocenić, że od 1987 r. następował powolny wzrost aktywności opozycji politycznej w Poznaniu, jednak przełomowe wydarzenia nastąpiły dopiero w 1988 r. Pierwsza fala protestów miała miejsce w kwietniu i maju, a kolejna w sierpniu. M. in. 9 maja strajkowali studenci UAM, a w dniach 22 – 23 sierpnia zorganizowany został strajk w HCP. Po tych wydarzeniach oraz po zapowiedzi przez gen. Kiszczaka o możliwości rozpoczęcia rozmów z opozycją przy „Okrągłym Stole”, działacze „Solidarności” w wielu zakładach pracy powoływali jawne struktury organizacyjne i stosując metodę „faktów dokonanych” prowadzili jawną, chociaż nadal nielegalną działalność związkową. Wiosną 1989 r. liczba członków „Solidarności”, w porównaniu z latami 1980 – 1981, nie była jednak zbyt duża. 21 kwietnia 1989 r. (4 dni po legalizacji „Solidarności”) w TZR zarejestrowanych było 108 komisji zakładowych i kilka struktur ponadzakładowych. Kilka miesięcy później, w grudniu 1989 r. „Solidarność” w województwie poznańskim liczyła 50089 członków.
Tymczasem, 16 kwietnia 1989 r. powołany został w Poznaniu KO „Solidarność”. Sposób jego powołania i oraz wyłonienie kandydatów w wyborach do Sejmu i Senatu stało się jednak przedmiotem krytyki ze strony aktywnych działaczy opozycji, (m. in. na łamach „Obserwatora Wielkopolskiego” i „Solidarności Walczącej”). 4 czerwca 1989 r. wszyscy kandydaci popierani przez KO„Solidarność” w Poznaniu uzyskali wymaganą liczbę głosów. Senatorami zostali Ryszard Ganowicz i Janusz Ziółkowski, natomiast posłami wybrano Pawła Łączkowskiego, Ireneusza Piętę, Hannę Suchocką, Leonarda Szymańskiego i Michała Wojtczaka.
W ciągu następnych miesięcy „Solidarność” odbudowywała swoje struktury organizacyjne i okres ich tymczasowości zakończył się podczas II WZD NSZZ „Solidarność” Regionu Wielkopolska w dniach 27 – 28 stycznia 1990 r. W czasie obrad doszło do burzliwej dyskusji na temat działalności NSZZ „Solidarność” w podziemiu i w okresie odbudowy Związku w 1989 r. Wybrano również statutowe władze Związku. Przewodniczącym ZR NSZZ „Solidarność” Wielkopolska został Janusz Pałubicki - dotychczasowy przewodniczący Tymczasowego Zarządu Regionu.
Agnieszka Łuczak, Przemysław Zwiernik