Instytut Pamięci Narodowej

Polskie Miesiące

Grudzień 1981

Region Chełmski NSZZ „Solidarność” po 13 grudnia 1981 r.

Po wprowadzeniu stanu wojennego w byłym województwie chełmskim do końca grudnia zostały internowane 74 osoby. W tej liczbie byli działacze „Solidarności” i innych struktur opozycyjnych z Regionu Chełmskiego NSZZ „Solidarność” oraz z ziemi włodawskiej, należącej do Regionu Środkowo-Wschodniego. Do 1983 r. w Regionie Chełmskim internowano około 90 osób.

13 grudnia i w dniach następnych nie doszło do strajków w zakładach pracy; nieudaną próbę zorganizowania protestu podjęło kilku pracowników Kombinatu Cementowego w Chełmie oraz Huty Szkła „Nadbużanka” w Woli Uhruskiej. W Chełmie działacze „Solidarności” 13 grudnia zorganizowali na znak protestu kolportaż ulotek. Kolejna akcja ulotkowa została zaplanowana na przełomie stycznia i lutego 1982 r., ale udaremniło ją zatrzymanie, a następnie aresztowanie organizatorów. – Cztery osoby zostały skazane na kary pozbawienia wolności z zawieszeniem ich wykonania.

Podziemna Regionalna Komisja Koordynacyjna powstała w Regionie Chełmskim na przełomie 1982 i 1983 r. W jej składzie znaleźli się: Bogusław Mikus (przewodniczący), Marian Jonak, Marian Jokisz, Roman Zych, Barbara Szubert, Jan Darnia, Barbara Lipszyńska, Ryszard Jankowski, Władysław Dmuch, Zbigniew Parszewski, Henryk Fotek, Bolesław Buczek.

Podziemna struktura związkowa wydawała „Informator Regionalnej Komisji Koordynacyjnej NSZZ >Solidarność<”. Od końca 1982 do czerwca 1988 r. ukazało się 45 numerów pisma w nakładzie kilkuset egzemplarzy. W jego redagowaniu i druku uczestniczyli m.in. Marian Jokisz, Alina Mikus, Bogusław Mikus, Barbara Mojek; pomieszczenia na druk udostępniali m.in.: Eugeniusz Wilkowski, Roman Zych, Marian Jonak, Jan Darnia, Bolesław Buczek. W grudniu 1988 r. i styczniu 1989 r., jako jego kontynuacja, ukazały się dwa numery „Informatora Międzyzakładowego Komitetu Organizacyjnego NSZZ >Solidarność< Region Chełmski”.

RKK ogłaszała akcje protestacyjne, m.in. w rocznice podpisania porozumień sierpniowych (31 sierpnia) lub wprowadzenia stanu wojennego (13 grudnia). Polegały one przykładowo na bojkocie państwowych środków transportu oraz oficjalnej prasy. Z inicjatywy działaczy „Solidarności” w kościołach pw. NMP oraz pw. św. Kazimierza odprawiane były nabożeństwa rocznicowe. Po nich przy symbolicznym krzyżu zbierali się działacze związku i młodzież, śpiewane były patriotyczne pieśni.

Prowadzone były akcje ulotkowe, kolportaż okolicznościowych plakatów, malowane hasła na murach. W 1984 i 1985 r. działacze „Solidarności” prowadzili monitoring frekwencji wyborczej.

W latach osiemdziesiątych w byłym województwie chełmskim ukazało się łącznie kilka tytułów podziemnej prasy. W październiku 1982 r. wydany został pojedynczy numer pisma „Solidarność Ziemi Chełmskiej”. Członkowie i sympatycy „Solidarności”, podpisani jako Koło Oporu Społecznego w Chełmie, od kwietnia 1982 r. wydawali pismo „Wolant”. W ciągu roku ukazało się kilka jego numerów. W jego redagowaniu, druku i kolportażu brali udział, m.in.: Andrzej Białkowski, Jacek Nowaczek, Andrzej Kostrzewski, Anna Gałan, Jerzy Mazurkiewicz, Andrzej Kozłowski.

W 1983 r., z inicjatywy działaczy podziemnej „Solidarności” powołane zostało Duszpasterstwo Ludzi Pracy. Poza spotkaniami o charakterze religijnym, odbywały się tam wykłady z historii oraz imprezy kulturalne (np. występ Haliny Mikołajskiej, pokazy filmów).

Po wprowadzeniu stanu wojennego w Chełmie działały zakonspirowane grupy młodzieżowe. Jeszcze w grudniu 1981 r. Piotr Ordyczyński i Jacek Wójtowicz powołali organizację Polska Walcząca o Demokrację. Wspólnie z kilka innymi kolegami powielali i kolportowali ulotki. W lutym 1982 r. grupa została zdekonspirowana, a pięciu jej członków zostało skazanych na dwa lata pobytu w zakładzie poprawczym z zawieszeniem na pięć lat.

W 1985 r. powstała w Chełmie grupa Federacji Młodzieży Walczącej. Tworzyło ją pięciu uczniów szkół średnich i zawodowych. W marcu 1986 r. wydali jeden numer pisma „Surowica”. We wrześniu grupa została rozbita.

W latach 1982-1984 toczyło się kilka postępowań przeciwko działaczom podziemnej „Solidarności”, oskarżonym o kontynuowanie działalności związkowej oraz sporządzania lub/i rozpowszechniania plakatów, ulotek oraz wydawnictw podziemnych. Postępowania objęły ok. 40 osób; większość zakończyła się umorzeniem.
Spośród osób związanych z NSZZ „Solidarność” w Regionie Chełmskim najwyższy wyrok otrzymał Janusz Sobański, działacz KPN i „S”, oskarżony o przynależność do tajnego Polskiego Ruchu Oporu i posiadanie broni. W maju 1982 r. Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego Oddział Zamiejscowy w Lublinie skazał go na trzy i pół roku pozbawienia wolności. Został wypuszczony z więzienia w lipcu 1983 r. na mocy amnestii.

W styczniu i kwietniu 1983 r. dwaj działacze „Solidarności”: Jerzy Białek z Krasnegostawu i Ryszard Jankowski z Chełma zostali skazani na półtora roku pozbawienia wolności z zawieszeniem na trzy lata za rozpowszechnianie ulotek nawołujących do nieprzystępowania do oficjalnych związków zawodowych oraz udziału w akcji protestacyjnej.

Po wprowadzeniu stanu wojennego spośród członków NSZZ „Solidarność” w Regionie Chełmskim wyemigrowało przynajmniej dziewiętnastu działaczy związku wraz z rodzinami.

Oprac. Małgorzata Choma-Jusińska

Opcje strony