W kilka godzin od ogłoszenia stanu wojennego internowano 76 osób w tym etatowych pracowników Prezydium Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” Ziemia Sandomierska: Stanisława Krupkę (przewodniczący), Jana Ciska (zastępca przewodniczącego), Eugeniusz Trzuskota (sekretarz). Funkcjonariusze SB i MO dokonali włamania i przeszukania siedziby Zarządu Regionu w Stalowej Woli.
Reakcją na wprowadzenie stanu wojennego były nieliczne akcje strajkowe przeprowadzone 14 grudnia w Hucie Stalowa Wola i Zakładach Metalowych „Predom – Dezamet” w Nowej Dębie. Jedna z pierwszych akcji ulotowych, potępiających wprowadzenie stanu wojennego miała miejsce w Tarnobrzegu. Przeprowadzili ją Krzysztof Wianecki, Stanisław Zipser i Tadeusz Zych.
Zebrania działaczy ze Stalowej Woli odbyły się 13 i 14 grudnia. Ustalono wówczas, iż konieczne jest prowadzenia konspiracyjnej działalności oraz organizowanie pomocy dla osób internowanych. Pierwszą listę internowanych sporządził ks. Edward Frankowski, proboszcz parafii w Matki Bożej Królowej Polski w Stalowej Woli.
W okresie stanu wojennego z województwa tarnobrzeskiego, a wiec z obszaru na którym funkcjonował NSZZ „Solidarność” Region Ziemia Sandomierska internowano 152 osoby. Większość z internowanych mężczyzn osadzona została w Zakładzie Karnym w Załężu i Ośrodkach Odosobnienia w Łupkowie i Uhercach. Kobiety umieszczano w Areszcie Śledczym w Nisku. Do końca grudnia 1982 r. przeprowadzono 1162 rozmowy ostrzegawcze.
Podczas stanu wojennego wobec działaczy „Solidarności” stosowano liczne represje: internowanie, szykany, czy powołania na ćwiczenia wojskowe do jednostki w Czerwonym Borze. Wiele osób zostało skazanych przez Sądy Wojskowe. Wysokie wyroki otrzymali np: Stanisław Zipser i Krzysztof Wianecki z Tarnobrzega (po 3 lata), Mirosław Cop, Andrzej Maślach i Janusz Dziewa (od 3 do 4,5 roku). Bardzo istotnym wydarzeniem była niewyjaśniona śmierć Zbigniewa Tokarczyka, członka „Solidarności”, którego ciało znaleziono 24 lutego 1984 r. O jej spowodowanie opozycjoniści obwiniali SB.
Pomimo tego działacze skupieni w zdelegalizowanej „Solidarności” podejmowali różnorakie formy oporu. Najczęściej był to udział we mszach św. za ojczyznę. Na krótko wstrzymywano prace (zwłaszcza w HSW). Kolportowano ulotki, w których nawoływano do bojkotowania obchodów pierwszomajowych i podejmowania akcji protestacyjnych w Stalowej Woli, Sandomierzu i Opatowie. Obchodzono rocznicę podpisania porozumień sierpniowych. 31 sierpnia 1982 r. zorganizowano duży protest w Hucie Stalowa Wola. Pracownicy odmówili wówczas spożywania posiłków i urządzili manifestację przy krzyżu na zajezdni autobusowej przed hutą.
Budowę struktur poligraficznych w regionie podjęto na początku 1982 r. od regularnego wydawania ulotek informujących o represjach. Były one kolportowane wśród pracowników HSW. Pierwsze gazety: „Godność” i przygotowany przez Ewę Kubernę i Marię Barwińską „Biuletyn Informacyjny” ukazały się pod koniec 1982 r. „Biuletyn Informacyjny” stał się wkrótce pismem Tymczasowej Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” HSW. W skład redakcji „BI” wchodzili: Jerzy Kopeczek, Ewa Kuberna, Ryszard Kardasz, Anna Garbacz (do 1987 r.) i Władysław Liwak (od 1987 r.). W okresie stanu wojennego ukazało się również kilka numerów „Biuletynu Regionu Ziemia Sandomierska”.
Wraz z pojawieniem się pierwszych gazet na przełomie lat 1982 i 1983 powstała Tymczasowa Komisja Zakładowa NSZZ „S” Huty Stalowa Wola. Funkcjonowała ona do 1988 r. a jej członkami byli: Ryszard Kardasz, Ewa Kuberna, Wiesław Wojtas (do 1987), Kazimierz Rostek (do 1985), Czesława Szpytma, Janusz Kubicki, Adam Jaworski, Ryszard Kotwica, Andrzej Barwiński (wszyscy od 1985), Władysław Liwak (od 1987). TKZ pełniła funkcję koordynatora działań opozycji w regionie.
Działacze opozycji podjęli ścisłą współpracę z Kościołem. W czerwcu 1983 r. w parafii MBKP w Stalowej Woli zatrudnieni zostali Ewa Kuberna i Jerzy Kopeczek, którzy zorganizowali Duszpasterski Ośrodek Kultury Chrześcijańskiej przy wspomnianej parafii. DOKCh stał się centrum życia kulturalnego w całym regionie. W latach osiemdziesiątych organizowane były „Katolickie Dni Społeczne” (pierwszy raz w październiku 1983 r.), „Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej”, spotkania z ludźmi nauki, artystami, przedstawicielami opozycji. W 1983 r. przy wspomnianej parafii powstało Duszpasterstwo Ludzi Pracy. Prężnie działało także Duszpasterstwo Ludzi Pracy w Tarnobrzegu, prowadzone przez dominikanów.
Pomimo ogólnego kryzysu funkcjonowania opozycji działacze z regionu podejmowali inicjatywy mające na celu relegalizację „Solidarności”. W październiku 1986 r. Władysław Liwak przygotował tekst petycji, którą skierowano do naczelnych władz PRL. Powołując się na obowiązujące prawo żądano relegalizacji „Solidarności”. Petycje podpisało 940 pracowników HSW i WSK Gorzyce.
Następnie opozycjoniści związaniu z HSW, podjęli inicjatywę tworzenia komitetów założycielskich. 13 października 1987 r. w Sądzie Wojewódzkim w Tarnobrzegu złożono wniosek o rejestrację Komitetu Założycielskiego NSZZ „S” HSW. Został on jednak odrzucony. Pomimo tego KZ prowadził jawną działalność. Kierował nim W. Wojtas, jego zastępcą był Krzysztof Dębski, zaś sekretarzem Władysław Liwak.
W 1988 r. nastąpiło wzmożenie działalności opozycji w regionie. Wiązało się to z pracą prowadzoną przez KZ, a także z wzrostem niezadowolenia społecznego. Aktywizacja przejawiała się m.in. w rozwoju prasy konspiracyjnej i wystąpieniach robotniczych. Od marca 1988 r. z inicjatywy Jarosława Potasza i Ewy Kuberny zaczął ukazywać się „SMiS. Stalowowolski Miesięcznik Solidarności – Gazeta Ruchu”, który był kolportowany w całym województwie tarnobrzeskim. W 1989 r. pojawiła się gazeta młodzieżowa „Obecni”.
Pierwsza na tle ekonomicznym manifestacja w regionie miała miejsce 21 kwietnia 1988 r. w HSW. Za jej zorganizowanie zwolniono dyscyplinarnie liderów KZ Wiesława Wojtasa i Wiesława Turasza. Kolejnym etapem były strajki. Pierwszy odbył się w dniach 29–30 kwietnia 1988. Kierowali nim Wiesław Wojtas, Wiesław Turasz i Władysław Liwak. 13 lipca przeprowadzono następną akcję strajkową, zakończoną przywróceniem siedmiu zwolnionych robotników do pracy. Trzeci strajk w HSW trwał od 22 sierpnia do 1 września 1988 r. Głównym postulatem protestujących była legalizacja NSZZ „Solidarność”. Kierował nim Komitet Strajkowy na czele z Wiesławem Wojtasem (przewodniczący), Markiem Bąkiem (zastępca przewodniczącego) oraz Władysławem Liwakiem (sekretarz). Brało w nim udział około 4 tys. osób. Uczestnicy strajku otrzymali wsparcie stalowowolskiego Kościoła oraz innych organizacji opozycyjnych. Protest został przerwany na prośbę Lecha Wałęsy, który prowadził wówczas rozmowy ze stroną rządową.
Po strajku sierpniowym na jego uczestników spadły liczne represje. Pomimo tego „Solidarność” ujawniała się w zakładach pracy w regionie. Powstawały nowe komitety założycielskie, w „Nimecie” w Nisku, Elektrowni Stalowa Wola, KiZPS „Siarkopol”, PKP Rozwadów, ZOZ w Stalowej Woli, WSK Gorzyce. Wymienione KZ utowrzyły 11 lutego 1989 r. Tymczasowy Komitet Organizacyjny NSZZ „Solidarność” Regionu Stalowa Wola. Jego przewodniczącym został Czesław Garbacz, a zastępcami: Władysław Liwak, Eugeniusz Kielek i Franciszek Łuc.
W związku z planowanymi na czerwiec wyborami parlamentarnymi, 9 kwietnia 1988 r. TKO powołał Komitet Obywatelski, którego przewodniczącą została Janina Sagatowska. Funkcję komisarza wyborczego powierzono Wiesławowi Wojtasowi.
Rok 1989 to okres wzrostu liczby członków „Solidarności”. W lutym w NSZZ „S” Region Ziemia Sandomierska zrzeszonych było około 10 tys. członków, zaś pod koniec 1989 r. ok. 36 tys.
Oprac. Marcin Bukała