Instytut Pamięci Narodowej

Polskie Miesiące

Wrzesień 1939

16 kwietnia

Traktat w Rapallo (Włochy) – nawiązanie współpracy handlowej i wojskowej przez Niemcy i Rosję Sowiecką. Obchodząc w ten sposób ustalenia traktatu wersalskiego Niemcy zyskują możliwość szkolenia lotników i tworzenia kadr wojsk pancernych, a także wypróbowywania na sowieckich poligonach nowych typów broni; Moskwa zaś przełamała w ten sposób międzynarodową izolację. Traktat uderzał w podstawy tzw. porządku wersalskiego narzuconego Europie po I wojnie światowej przez zwycięskie mocarstwa Zachodu, którego elementem był też zawarty 19 lutego 1921 r. sojusz polsko-francuski, wraz z tajną konwencją wojskową.

16 października

Traktat w Locarno (Szwajcaria) – Traktat (a ściślej tzw. pakt reński) gwarantował nienaruszalność granic zachodnich Niemiec (z Francją i Belgią). Układające się państwa w tym Francja, Anglia, Włochy, Belgia i Niemcy nie przewidywały podobnych gwarancji granic wschodnich Niemiec (z Polską i Czechosłowacją). Układ oznaczał powrót Niemiec do polityki międzynarodowej w roli wielkiego mocarstwa i de facto nadawał antypolski kierunek ich polityce zmierzającej ku rewizji granic narzuconych im w wyniku przegranej wojny.

30 stycznia

Adolf Hitler zostaje kanclerzem Rzeszy Niemieckiej. W wyborach 1932 r. 37 proc. wyborców głosowało na jego partię NSDAP. Swoje przemyślenia co do celów politycznych, jakie winny stać przed narodem niemieckim, zawarł w broszurze zatytułowanej „Mein Kampf”. „My, narodowi socjaliści, umyślnie nakreśliliśmy linię pod przedwojenną tendencją naszej polityki zagranicznej. (...) Powstrzymujemy germański potok skierowany na zachód i południe Europy i zwracamy nasze oczy w kierunku wschodnim”, A. Hitler, Mein Kampf (Moja walka), Krosno 1992, s. 259.

12 marca

Anschluss. Wojska niemieckie wkraczają do Austrii, która zostaje następnie wcielona do Niemiec jako tzw. Marchia Wschodnia (Ostmark). Władze kraju zostają de facto siłą zmuszone do ustąpienia. Społeczność międzynarodowa przechodzi nad tym faktem do porządku dziennego.

29-30 września

Dyktat Monachijski. Rządy Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec i Włoch zawarły układ, w wyniku którego Czechosłowacja zostaje zmuszona do przekazania Niemcom tzw. Kraju Sudetów (przygranicznych terenów zamieszkanych przez mniejszość niemiecką, na których też znajdują się fortyfikacje wzniesione na wypadek wojny). Państwo to utraciło tym samym możliwość zbrojnej obrony przeciwko niemieckiej agresji. „Drodzy przyjaciele! (...) Premier brytyjski powrócił z Niemiec, niosąc pokój z honorem. Sądzę, że oznacza to pokój dla naszych czasów. Idźcie do domu i śpijcie spokojnie” [Fragment improwizowanego przemówienia premiera Wielkiej Brytanii Neville Chamberlaina wygłoszonego 30 września 1938 r. przed jego siedzibą na Downing Street 10 po powrocie z konferencji w Monachium]

1 października

Polskie ultimatum wobec Czechosłowacji w sprawie Zaolzia; w jego wyniku Praga jest zmuszona do zwrócenia polskich etnicznie terenów Śląska Cieszyńskiego. Zostały one zajęte siłą przez Czechosłowację w 1919 r. Spór o Zaolzie trwale zatruł stosunki między obydwoma sąsiadami i w krytycznym momencie uniemożliwił współpracę Pragi i Warszawy, zagrożonych niemiecką ekspansją. Sprawa polskiego ultimatum z 1938 r. posłużyła też jako pretekst dla przerzucania (m.in. przez brytyjską opinię publiczną) odpowiedzialności za zdradę monachijską na Polskę.

24 października

Minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop w rozmowie z polskim ambasadorem w Niemczech Józefem Lipskim ujawnia plan „generalnego uporządkowania” stosunków polsko-niemieckich drogą wcielenia Wolnego Miasta Gdańska do Rzeszy oraz połączenia Prus Wschodnich z Rzeszą eksterytorialną autostradą i linią kolejową, biegnącą przez należące do Polski Pomorze. W zamian oferuje Polsce wzajemne uznanie granic za ostateczne i przedłużenie polsko-niemieckiej deklaracji o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934 r. nawet do 25 lat. Proponuje też przystąpienie Polski do tzw. paktu antykominternowskiego i de facto przyłączenie się do Niemiec w charakterze ich sojusznika w planowanej agresji na kierunku wschodnim.

19 listopada

Ambasador Józef Lipski przekazuje Ribbentropowi negatywną odpowiedź rządu polskiego na propozycje z 24 października 1938 r.

28 listopada

Opublikowanie polsko-sowieckiego komunikatu o wynikach rozmów polskiego ambasadora w Moskwie Wacława Grzybowskiego i sowieckiego komisarza sprawa zagranicznych Maksyma Litwinowa. W komunikacie podkreślono nienaruszalność pokojowych stosunków obydwu krajów, opartych o obowiązujący pakt o nieagresji z 1932 r., i wyrażono wolę rozwoju współpracy handlowej obydwu krajów.

5 stycznia

Spotkanie polskiego ministra spraw zagranicznych Józefa Becka w Berchtesgaden z Adolfem Hitlerem, Kanclerzem Rzeszy (a następnego dnia także z jego ministrem spraw zagranicznych Joachimem von Ribbentropem); obydwaj ponawiają żądania odnośnie Gdańska i eksterytorialnej trasy przez Pomorze.

Wybierz Strony