Instytut Pamięci Narodowej

Polskie Miesiące

Grudzień 1981

9 sierpnia

Z zapisów MSW: „W kościele pw. Św. Marcina w Warszawie odbyło się nielegalne zebranie b. działaczy Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność”, w czasie którego omawiano przygotowanie strajku generalnego w regionie”.

10 sierpnia

W Poznaniu powstał Tymczasowy Zarząd Regionu Wielkopolska. Jego przewodniczącym został Janusz Pałubicki. W Szczecinie odbył się pogrzeb Danuty i Andrzeja Jurczyków (syna i synowej Mariana Jurczyka), którzy zginęli 5 VIII 1982, najprawdopodobniej śmiercią samobójczą. Pogrzeb przerodził się w wielką demonstrację na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie.

11 sierpnia

Z zapisów MSW: „7 pracowników Odlewni Żeliwa Ciągliwego [i Wytwórni Łączników] w Zawierciu odmówiło podjęcia pracy w związku z obniżeniem dotychczasowych zarobków”. Z zapisów MSW: „W Zakładach Wytwórczych Aparatury Precyzyjnej »Mera-Pafal« w Świdnicy ujawniono 8-osobową grupę działająca w ramach nielegalnych struktur organizacyjnych b. NSZZ »Solidarność«”.

12 sierpnia

Z zapisów MSW: „2 sierpnia w Białymstoku ujawniono nieformalną 15-osobową grupę pracowników różnych zakładów pracy, którzy prowadzili zakonspirowaną działalność związkową NSZZ „Solidarność” oraz zajmowali się sporządzaniem i kolportażem ulotek. W czasie przeszukań zakwestionowano m.in. 900 ulotek, 987 wydawnictw, 9 ryz papieru i materiały poligraficzne”.

13 sierpnia

W kolejną „miesięcznicę” stanu wojennego odbyły się demonstracje uliczne w Warszawie, Gdańsku, Wrocławiu i Nowej Hucie. Z zapisów MSW: „W ośrodku odosobnienia w Kwidzyniu internowani wywiesili flagę z napisem NSZZ »Solidarność«”.

14 sierpnia

W Kwidzynie służba więzienna pobiła 81 internowanych, w tym ciężko 38 osób.

15 sierpnia

Powstał Ogólnopolski Komitet Oporu Rolników (OKOR). W jego skład weszli m.in. Jan Malinowski, Józef Teliga.

16 sierpnia

Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego odwołał ze stanowiska rektora Uniwersytetu Wrocławskiego prof. Józefa Łukaszewicza. Na znak protestu do dymisji podali się wszyscy prorektorzy. Na Krymie Wojciech Jaruzelski został przyjęty przez Leonida Breżniewa.

17 sierpnia

Z zapisów MSW: „W ośrodku odosobnienia w Kwidzyniu 126 internowanych odmówiło wyjścia na spacer i przyjęcia posiłków”.

18 sierpnia

Z racji rocznicy strajków sierpniowych odbyły się manifestacje w Stoczni Szczecińskiej i w Elblągu.

19 sierpnia

W Garwolinie rozpoczęły się spacery w porze nadawania dziennika telewizyjnego. Trwały one przez następne dni. Z zapisów MSW: „W Garwolinie w czasie nadawania głównego wydania dziennika telewizyjnego zorganizowano protestacyjny spacer, w którym uczestniczyło 70 osób”.

20 sierpnia

Z zapisów MSW: „156 pracowników Fabryki Mebli w Białej Podlaskiej podpisało petycję domagającą się wydania zezwolenia na budowę nowego kościoła w tym mieście”. W murze klasztoru oo. franciszkanów w Radomsku wmurowana została tablica z napisem „Ofiarom Grudnia 1981 roku - »Solidarność«”.

21 sierpnia

Wicepremier Mieczysław Rakowski w oficjalnych środkach masowego przekazu zapewnił o zbliżaniu się czasu „odrodzenia związków zawodowych” bez niepożądanych przez władze uczestników na czele z członkami KOR.

22 sierpnia

Z zapisów MSW: „W Garwolinie zorganizowano protestacyjny spacer w czasie nadawania głównego wydania dziennika telewizyjnego z udziałem 70 osób”.

23 sierpnia

Z zapisów MSW: „W piekarni nr 2 P[owszechnej] S[półdzielni] S[pożywców] »Społem« w Koninie na okres 3 godzin przerwało pracę 6 pracowników w związku z obniżeniem zarobków – premii – za miesiąc lipiec”.

24 sierpnia

Z zapisów MSW: „Na fonii I programu TV nadano w Poznaniu 10-minutową audycję Radio Solidarność Wielkopolska”.

25 sierpnia

W oficjalnej telewizji generał Czesław Kiszczak ostrzegł przed skutkami planowanych przez opozycję demonstracji.

26 sierpnia

Podczas homilii wygłoszonej na Jasnej Górze Prymas Polski Józef Glemp wezwał do dialogu. Odbył się wiec pod tablicą „Solidarności” przy ul. Kraszewskiego w Łodzi, rozpędzony przez ZOMO. Zatrzymano ponad sto osób.

27 sierpnia

Przedstawiciele władz związkowych kilku regionów „Solidarności” wystosowali do gen. Wojciecha Jaruzelskiego list, w którym wskazali na warunki ewentualnego porozumienia, m.in. pluralizm i swobodę działania ruchu związkowego.

28 sierpnia

Z zapisów MSW: „Przy krzyżu na pl. Zwycięstwa [w Warszawie] grupa 300 osób zaczęła wykazywać wrogą postawę, skandowano hasła, wznoszono okrzyki, kolportowano ulotki – zatrzymano 13 osób”.

29 sierpnia

W Warszawie aresztowano Zbigniewa Romaszewskiego. Pierwszą audycję nadało we Wrocławiu „Radio Solidarność”, podlegające RKS-owi. Do końca 1982 r. nadano 6 audycji we Wrocławiu oraz 7 w innych miastach Dolnego Śląska. Prymas Józef Glemp wizytował parafię Zbrosza Duża, znaną z niepokornej postawy jej proboszcza, ks. Czesława Sadłowskiego, wobec władz .

30 sierpnia

W rocznicę porozumienia sierpniowego po okolicznościowym nabożeństwie w katedrze w Szczecienie miała miejsce demonstracja oraz starcia z milicją. W Gorzowie Wielkopolskim powstał Młodzieżowy Ruch Oporu, który wydał pierwszy numer pisma „Iskra”. Grupa została rozbita przez Służbę Bezpieczeństwa 6 XI 1982. Odtworzyła się później jako Ruch Młodzieży Niezależnej, wydający pismo „Szaniec”. W akademiku Politechniki Poznańskiej wykryto podziemną drukarnię prowadzoną przez studentów tej uczelni. Trwające kilka miesięcy czynności śledcze spowodowały liczne aresztowania oraz zatrzymania, które zakończyły się największym procesem politycznym w Poznaniu.

31 sierpnia

W drugą rocznicę Porozumienia Gdańskiego w 34 województwach, 66 miejscowościach, doszło do ulicznych demonstracji. Kilkakrotnie milicja użyła broni. W Lubinie wskutek ostrzału ZOMO i SB zginęło na miejscu dwóch uczestników demonstracji – Andrzej Trajkowski i Mieczysław Poźniak. Trzeci, Michał Adamowicz, zmarł po kilku dniach. W Gdańsku wskutek zatrucia gazami łzawiącymi zmarł Piotr Sadowski. We Wrocławiu po kilku dniach zmarł postrzelony Kazimierz Michalczyk. Do starć z demonstrantami doszło w Nowej Hucie. Ogółem zatrzymano 5131 osób. Kolegia ds. wykroczeń ukarały 3023 osoby, przed sądem stanęło ich 126. Internowano 189 osób. Zawieszono automatyczną łączność telefoniczną.

Wrzesień

W Lesznie powstał Tymczasowy Zarząd Regionu (TZR) NSZZ „Solidarność”, który tworzyli: Eugeniusz Matyjas (przewodniczący ZR NSZZ „S” w Lesznie), Zdzisław Drost (student Akademii Ekonomicznej w Poznaniu) i Waldemar Handke (Biblioteka Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu). Organem TZR były „Komunikaty Tymczasowego Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” w Lesznie”. Bp katowicki Herbert Bednorz powołał do życia Biskupi Komitet Pomocy przy Parafii Trójcy Przenajświętszej w Bielsku-Białej.

1 września

Po południu grupy młodzieży powracające z nabożeństwa na Jasnej Górze inaugurującego nowy rok szkolny, zostały zaatakowane przez milicję. Doprowadziło to do poważnych zamieszek, które trwały do późnych godzin nocnych. Według danych KW MO w Częstochowie w wyniku zajść z 31 sierpnia i 1 września zatrzymano w mieście 270 osób. Z zapisów MSW: „W ośrodku odosobnienia w Załężu k. Rzeszowa 7 internowanych podjęło protestacyjną głodówkę”. W proteście przeciwko użyciu broni i śmierci demonstrantów na ulice Lubina wyszło około 10 tys. demonstrantów. Podobna demonstracja odbyła się w dniu następnym.

1-2 września

W Lubinie ponownie zorganizowano demonstracje uliczne.

2 września

Komitet Oporu Społecznego wydał oświadczenie podsumowujące wydarzenia 31 sierpnia, akcentujące nieustępliwość władz, nieskuteczność demonstracji. W związku z tym wskazano na konieczność przeniesienia akcentu z demonstracji ulicznych na organizację społeczeństwa podziemnego, które miało stać się skuteczniejszą formą nacisku.

3 września

Aresztowano dotąd internowanych działaczy KOR – Jacka Kuronia, Jana Lityńskiego, Adama Michnika oraz Henryka Wujca. Zaocznie prowadzono postępowanie wobec Jana Józefa Lipskiego oraz Mirosława Chojeckiego. Wszystkim zarzucono podejmowanie przygotowań zmierzających do obalenia ustroju PRL.

4 września

Z zapisów MSW: „W Wydziale Mechanizmów „Fiata” w Fabryce Samochodów Małolitrażowych w Bielsku Białej zorganizowano zbiórkę pieniędzy na opłacenie grzywien przez uczestników zajść w dniu 31 sierpnia br., pracowników zakładu”.

5 września

Z zapisów MSW: „Na fonii I programu TV nadano w Poznaniu 10 minutową audycję <<Radio Solidarność Wielkopolska>>.

6 września

TKK wydała oświadczenie wskazujące na porozumienie jako drogę rozwiązania istniejącego konfliktu. Zarazem zaapelowano o uczczenie 30 września pamięci poległych 31 sierpnia minutą ciszy oraz żałobnymi elementami ubioru.

7 września

Z zapisów MSW: „7 września w Żyrardowie oblano farbą tablicę informacyjną Komitetu Miejskiego PZPR.”

8 września

Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego wydał wyrok w sprawie o zabójstwo sierż. Zdzisława Karosa. Roberta Chechłacza skazał na 25 lat więzienia a siedem innych osób na kary od 2 z zawieszeniem do 13 lat więzienia. W roku 1989 Robert Chechłacz został ułaskawiony.

9 września

Z zapisów MSW: „9 września w Łodzi ujawniono nielegalną organizację pod nazwą Komitet Samoobrony Młodych – KSM, w skład której wchodziło 30 uczniów szkół ponadpodstawowych. Organizacja zajmowała się sporządzaniem i kolportażem ulotek. Podczas przeszukań zakwestionowano 1 maszynę do pisania, 40 ulotek, 400 deklaracji członkowskich, przygotowanych do rozpowszechnienia wśród młodzieży.

10 września

Z zapisów MSW: „80 pracowników Pomorskich Fabryk Mebli w Nowem odmówiło pobrania wynagrodzenia za miesiąc sierpień, domagając się ich wyrównania”.

11 września

Z zapisów MSW: „11 września w Zakładach Wytwórczych Urządzeń Wodociągowych w Mławie 5 pracowników odmówiło pobrania wynagrodzenia za miesiąc sierpień br. domagając się jego podwyżki”.

13 września

W Hrubieszowie ponad 100 więźniów politycznych podjęło głodówkę żądając formalnie takiego statusu. Akcja trwała ponad dwa tygodnie.

15 września

Jan Józef Lipski, współpracownik KSS KOR został aresztowany zaraz po powrocie do kraju.

15-16 września

W Warszawie obradowała 187 Konferencja Plenarna Episkopatu Polski. Biskupi ponownie zwrócili się o podjęcie dialogu oraz „porozumienie i ugodę”.

17 września

W tzw. dolince Katyńskiej na warszawskim cmentarzu komunalnym na Powązkach zorganizowano demonstrację z udziałem 150 osób z okazji 43 rocznicy agresji ZSRR na Polskę w 1939 r. filmowaną przez przedstawicieli Telewizji Amerykańskiej. Zatrzymano 13 osób. Z zapisów MSW: „17 września w pobliżu stołówki w Lublinie, w której otrzymuje posiłki pododdział ZOMO, zdetonowano materiał wybuchowy – straty materialne ok. 50 tysięcy złotych.”

18 września

Z zapisów MSW: „Na fonii I programu TV nadano w Poznaniu audycję »Radio Solidarność Wielkopolska«”.

19 września

Z zapisów MSW: „W zakładzie karnym w Braniewie 40 skazanych z dekretu o stanie wojennym ogłosiło 3-dniową protestacyjną głodówkę”.

20 września

Na pogrzeb Henryka Kuronia (ojca Jacka) na cmentarz komunalny na Powązkach przyszło 800 osób. Pogrzeb nabrał charakteru demonstracji politycznej – śpiewano pieśni patriotyczne. Z zapisów MSW: „W miejscowości Kruszyn gmina Bolesławiec podczas interwencji obrzucono kamieniami radiowóz policyjny”.

21 września

Z zapisów MSW: „W Bielsku Białej na falach ultrakrótkich w eter weszła nielegalna radiostacja o godz. 20.00”.

22 września

Z zapisów MSW: „Na Cmentarzu Komunalnym na Powązkach w Warszawie w czasie pogrzebu Henryka Kuronia (ojciec Jacka Kuronia) zebrani – ok. 800 osób – odśpiewali hymn »Solidarności«”.

23 września

Z zapisów MSW: „Ok. godz. 19.00 przed pomnikiem Stoczniowców w Gdańsku grupa 130 osób rozpoczęła modły – zatrzymano 6 osób”. Zapadł wyrok Sądu Wojewódzkiego w Skierniewicach, skazujący Zbigniewa Koka na 4, a Witolda Ufę na 3 lata więzienia za wykonywanie i rozpowszechnianie ulotek.

24 września

Powstała Tymczasowa Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność” WSK „PZL-Rzeszów”. Z zapisów MSW: „O godz. 21.45 na cechowni Kopalni Węgla Kamiennego »Borynia« wyłączono światło, informując górników o powstaniu w Jastrzębiu [Zdroju] Konspiracyjnej Międzyzakładowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ »Solidarność«”.

26 września

Z zapisów MSW: „26 września z lotniska Aeroklubu PRL w Przylepie k. Zielonej Góry usiłowano uprowadzić samolot „Żlin””.

28 września

Na łamach „Rzeczpospolitej” ogłoszono postulat rozwiązania wszystkich działających przed 13 grudnia 1981 związków zawodowych. Z zapisów MSW: „W Legnicy nadano audycję »Radio Solidarność« na falach ultrakrótkich”.

29 września

Z zapisów MSW: „Po zakończeniu nabożeństwa w kościele pw. Św. Brygidy w Gdańsku ok. godz. 18.50 grupa 2 tysięcy osób udała się w kierunku pomnika Stoczniowców w Gdańsku wznosząc okrzyki »oddać Lecha«, »Wrony na Plac Czerwony«, »Dość już tego«”. Aresztowano Jana Paculę z małopolskiego RKW (następnie skazano go na 2,5 roku pozbawienia wolności).

30 września

W Nowej Hucie doszło do demonstracji i starć z milicją W Warszawie na murach staromiejskiego Podwala odsłonięto marmurową tablicę z napisem „pamięci tych, którzy polegli za związek „Solidarność”, za wolność i demokrację”. Z ukrytego głośnika nadano sygnał radia „Solidarność” oraz hymn „Solidarności” śpiewany przez internowanych w Białołęce.

1 października

Z zapisów MSW: „Personel kuchenny w Szkole Podstawowej nr 2 w Lwówku Śląskim odmówił pobrania wynagrodzenia za miesiąc wrzesień na skutek jego obniżenia”.

2 października

Z zapisów MSW: „80 pracowników zatrudnionych na I zmianie w Ciągarni Huty Będzin [w Będzinie] nie dopuściło do pracy pracowników II zmiany, protestując w ten sposób przeciwko pracy w wolne soboty”.

3 października

Z zapisów MSW: „W Częstochowie zorganizowano nielegalne zebranie b. aktywistów NSZZ z wielkich zakładów pracy na którym omawiano przyszłą taktykę działania”.

4 października

Z zapisów MSW: „19 pracowników Wydziału Mechanicznego w Zakładach Wytwórczych Urządzeń Telefonicznych im. Komuny Paryskiej w Warszawie przerwało pracę, domagając się podwyżki zarobków”.

5 października

We Wrocławiu w wyniku wspólnej operacji WSW i SB aresztowano Władysława Frasyniuka, przewodniczącego RKS Dolny Śląsk i członka TKK.

6 października

Wiceminister sprawiedliwości Tadeusz Skóra przedstawił informację o tym, że w pierwszym półroczu 1982 sądy rozpatrzyły sprawy 435 osób kontynuujących działalność związkową. Na karę do 3 lat więzienia skazano 225 osób, na 3 lata 82 osoby a powyżej 3 lat – 59 osób.

7 października

Z zapisów MSW: „7/8 października w miejscowości Łapanów zniszczono tablicę na pomniku funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i MO poległych w walce z reakcyjnym podziemiem.”

8 października

Sejm uchwalił ustawy o związkach zawodowych i o organizacjach rolników. Ostatniej grupie w ogóle nie przyznano prawa do zrzeszania się. Wszystkie związki istniejące przed 13 grudnia 1981 rozwiązano. W Gdańsku doszło do demonstracji ulicznych. W procesie KPN skazano Leszka Moczulskiego na 7 lat więzienia a pozostałych trzech oskarżonych na kary od 2 do 5 lat więzienia.

9 października

TKK opublikowała oświadczenie zapewniające o istnieniu Związku niezależnie od poczynań władz zmierzających do jego likwidacji. Wezwała zarazem, z miesięcznym wyprzedzeniem, do czterogodzinnego strajku protestacyjnego 10 listopada (nieco później wydłużonego do 8 godzin). Po delegalizacji „Solidarności” USA wzmogly sankcje przeciwko Polsce. Rząd USA zawiesił wobec Polski klauzulę najwyższego uprzywilejowania w handlu.