Instytut Pamięci Narodowej

Polskie Miesiące

Sierpień 1980

17 września

► W siedzibie gdańskiego MKZ NSZZ, w sali klubu Ster, zbierają się przedstawiciele niezależnego ruchu związkowego z całego kraju: delegaci Międzyzakładowych Komitetów Założycielskich i Międzyzakładowych Komisji Robotniczych. Tematem obrad jest analiza ruchu NSZZ w chwili obecnej, powołanie jednej organizacji związkowej obejmującej cały kraj, statut i program działania do I Kongresu NSZZ. Delegatami są: z Andrychowa – Stanisław Sodryl, Bydgoszczy – Jan Rulewski, Bytomia – Ryszard Mościcki, Częstochowy – Waldemar Sobolak, Elbląga – Ryszard Kalinowski, Gdańska – Lech Wałęsa, Gorzowa Wielkopolskiego – Ryszard Ornoch, Jastrzębia-Zdroju – Władysław Kałduński, Katowic – Kazimierz Świtoń, Kędzierzyna-Koźla – Jerzy Jaksiewicz, Kołobrzegu – Jerzy Sierocki, Krakowa – Andrzej Cyran, Krosna – Krzysztof Głuski, Lublina – Czesław Niezgoda, Łodzi – Andrzej Słowik, Płocka – Wojciech Więcicki, Poznania – Lech Dymarski, Prudnika – Jakub Forystek, Rzeszowa – Antoni Kopaczewski, Siemianowic – Janusz Świeca, Słupska – Roman Kurnatowski, Stalowej Woli – Stanisław Krupka, Szczecina – Stanisław Wądołowski, Torunia – Edward Strzyżewski, Tych – Andrzej Służalec, Wałbrzycha – Stanisław Wróbel, Warszawy (Mazowsze) – Zbigniew Bujak, Warszawy (NZPNTiO) – Zdzisław Bobrowski, Wrocławia – Antoni Skinder, Żywca – Jerzy Hibrycht. Wydany tego dnia przez gdański MKZ komunikat głosi: […] na spotkaniu dokonano przeglądu sytuacji Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych w poszczególnych miastach i regionach kraju [...] [oraz że] przegląd prac organizacyjnych wykazał, że już w chwili obecnej do NSZZ wstąpiło lub wykazało wolę wstąpienia ponad 3 miliony ludzi pracy w około 3500 zakładach. […] Stwierdzając postęp prac założycielskich i organizacyjnych Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych wykazano, że dokonuje się on w warunkach trudnych i borykać się musi ustawicznie z przeszkodami, w zakładach pracy o przewadze kobiet działania NSZZ są utrudnione przez dyskryminacyjną politykę i naciski administracji gospodarczej. W słabszych lub mniej licznych ośrodkach nadal powstawaniu nowych związków towarzyszy strach przed szykanami i represjami. Niektóre poczynania władz, jak przesłuchiwanie i zatrzymywanie przez SB i MO delegatów robotniczych czy otoczenie ich nadzorem policyjnym, stanowi źródło nowych napięć. Zamknięte przed Niezależnymi Samorządnymi Związkami Zawodowymi pozostają w przeważającej większości regionów środki masowego przekazu, a w niektórych ośrodkach spotkać się można z działaniami dezinformacyjnymi. Stare związki zrzeszone w CRZZ próbują prowadzić kłamliwą propagandę o rzekomych stratach, jakie ponoszą pracownicy przechodzący do naszych związków. Władze lokalne i regionalne w wielu częściach kraju nie realizują ducha porozumień sierpniowych. Nasze związki borykają się z trudnościami lokalowymi. Również dyrekcje wielu przedsiębiorstw tworzą ustawiczne przeszkody w pracy Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych. […] Obrady kończą się przyjęciem założenia, na wniosek radcy prawnego MKZ NSZZ Mazowsza Jana Olszewskiego, że MKZ w Gdańsku przygotuje projekt statutu całego NSZZ, na podstawie którego wszystkie MKZ-ty zarejestrują się jako jeden związek. Projekt J. Olszewskiego popiera i uzasadnia delegat z Wrocławia Karol Modzelewski, proponując, by nową organizację nazwać: Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. Powołana zostaje również Krajowa Komisja Porozumiewawcza (w skład której wchodzą – po jednym – przedstawiciele wszystkich MKZ-ów), mająca pełnić funkcje koordynujące, oraz Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność”, którego przewodniczącym zostaje Lech Wałęsa. ► Powstaje MKZ NSZZ Jelenia Góra. Skład Prezydium stanowią: przewodniczący – Roman Niegosz, wiceprzewodniczący – Andrzej Piesiak, Lech Kaszubski, Chistoforosz Tulasz, Waldemar Borek, sekretarz – W. Aleksiewicz. ► Na Uniwersytecie Gdańskim trwa zebranie założycielskie Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Udział biorą delegaci największych uczelni Trójmiasta: Politechniki Gdańskiej, Akademii Medycznej, Wyższej Szkoły Morskiej i Uniwersytetu Gdańskiego.

18 września

► Przewodniczący Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 r. Henryk Lenarciak i profesor Wiktor Zin, wiceminister kultury i sztuki generalny konserwator zabytków, uzgodnili lokalizację mającego powstać pomnika, oraz zdecydowali, że wyjściowy projekt Bogdana Pietruszki zostanie zmieniony, z zachowaniem wiodącej idei (krzyże i kotwica). Z całej Polski napływają dary na rzecz budowy.

19 września

► Sąd Wojewódzki w Warszawie odmówił przyjęcia wniosku o rejestrację Chłopskiego Związku Zawodowego Ziemi Dobrzyńskiej i Kujaw.

20 września

► W Warszawie obraduje pierwsze zebranie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Mazowsze z udziałem ok. 200 przedstawicieli komitetów zakładowych. Uczestnicy spotkania stwierdzają, że: organizacja skupia ponad 90 zakładów, a liczba członków przekroczyła 70 tys. Na zakończenie zebrani wydają oświadczenie, w którym wskazują, że: […] daje się ostatnio zauważyć tworzenie przez stare zarządy główne związków zawodowych mających w nazwie słówko „niezależny”. Praktyka ta polega na wyłączeniu ze struktury CRZZ całych związków, jak np. Związku Nauczycielstwa Polskiego, Związku Metalowców i innych. Wyłączenie takie dokonywane jest przez odgórne decyzje zarządów, a nie w wyniku głosowania wolnych zgromadzeń, powoduje to nieporozumienie, gdyż są to po prostu stare związki ze zmienioną nazwą […]. Na Uniwersytecie Gdańskim założyciele NZS uchwalają program. Głosi on, że: […] celem Zrzeszenia jest walka o autonomię kultury i nauki, w tym pełną autonomię wyższych uczelni, o demokratyzację życia kraju i realizację praw człowieka i obywatela. Cel ten zamierzamy realizować zgodnie z konstytucją Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. […]

21 września

► Polskie Radio po raz pierwszy nadaje transmisję mszy św. – z kościoła św. Krzyża w Warszawie. Kazanie wygłasza bp Jerzy Modzelewski. We wszystkich kościołach w Polsce odczytywany jest komunikat z posiedzenia Episkopatu Polski, w którym biskupi domagają się dostępu Kościoła i ludzi wierzących do środków masowego przekazu. ► W Warszawie obraduje 41 przedstawicieli środowiska wiejskiego. Konstytuuje się Komitet Założycielski Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników. Opracowano 24 postulaty i przyjęto statut. Prezesem KZ został Zdzisław Ostatek. 19 X podczas spotkania Komitetu Założycielskiego w Krakowie do nazwy NSZZR dodano „Solidarność Wiejska”, które przyjęło się jako nazwa Związku.

22 września

► W Gdańsku w godzinach popołudniowych rozpoczyna się drugie spotkanie przedstawicieli MKZ-tów z całego kraju. Przewodniczy kierujący pracami Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność” Lech Wałęsa. Zebrani przyjmują przygotowany przez gdański MKZ projekt statutu, dyskutują też kwestię przyszłej struktury terytorialnej Związku. Zaprezentowana zostaje koncepcja 17 dużych regionów (zgodnie z dawnym podziałem administracyjnym kraju) oraz koncepcja przystosowania struktury organizacyjnej Związku do istniejącego podziału administracyjnego. Podjęta zostaje też decyzja o zbiorowej rejestracji wszystkich MKZ-tów w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie. W skład delegacji, która złoży wymagane do rejestracji NSZZ „Solidarność” dokumenty, wejdą po jednym przedstawiciele wszystkich MKZ-ów. Postanawia się też, że do czasu zjazdu dotychczasowa KKP działa jako Komisja Krajowa (członkami komisji są członkowie „regionów” oraz przewodniczący Lech Wałęsa i dwóch jego zastępców: Andrzej Gwiazda i Ryszard Kalinowski). Przedstawiciele MKZ-tów popierają także postulat utworzenia NSZZ wszystkich pracowników zatrudnionych w rolnictwie, w tym także rolników indywidualnych – na mocy pkt. 1. Porozumienia Gdańskiego. ► W Gdańsku odbyło się spotkanie Przewodniczącego Komitetu Założycielskiego NSZZR Zdzisława Ostatka z Lechem Wałęsą, po którym Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność" ogłosiła specjalną rezolucję, w której uznała, że punkt pierwszy Porozumienia Gdańskiego, dotyczący powołania nowych samorządnych związków zawodowych, powinien dotyczyć także rolników indywidualnych. ► W Warszawie, w Domu Studenckim Politechniki Warszawskiej Mikrus, odbywa się pierwsze spotkanie przedstawicieli Tymczasowych Komitetów Założycielskich, tworzących Ogólnopolski Komitet Założycielski Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Reprezentowane są ośrodki akademickie z Gdańska, Krakowa, Poznania, Warszawy. Obecni są obserwatorzy z Gliwic, Szczecina i Wrocławia. W spotkaniu biorą udział: Jacek Jancelewicz, M. Sadowski, A. Żulpo – z Gdańska, M. Ciesielczyk, Ewa Kulik, Andrzej Mietkowski, W. Sikora – z Krakowa, J. Kubiak, M. Laskowicz – z Poznania, Jacek Czaputowicz, W. Karpiński, Teodor Klincewicz, K. Lechowski – z Warszawy. Zebrani podejmują decyzję o stworzeniu zdecentralizowanej i ogólnokrajowej organizacji, która zostanie zarejestrowana ze wspólnym statutem. Ustalają ponadto, że jednoczesna przynależność do NZS i ZSMP jest niemożliwa. ► Obraduje Rada Ministrów. Zajmuje się wstępnymi założeniami planu gospodarczego na 1981 r. Komunikat informuje o tym, że wielką uwagę poświęcono zagadnieniom socjalnym: podwyżce płac i świadczeń socjalnych, ochronie osiągniętego poziomu życia poprzez przeciwdziałanie nieuzasadnionemu wzrostowi kosztów utrzymania, realizacji programów ochrony zdrowia i opieki społecznej oraz budownictwa mieszkaniowego, pomocy dla młodych małżeństw. ► Wojewoda gdański Jerzy Kołodziejski wyraża zgodę na utworzenie na łamach „Dziennika Bałtyckiego” odrębnego działu pod tytułem „Samorządność”, redagowanego przez zespół pod kierownictwem Lecha Bądkowskiego. ► W Łodzi ukazuje się 1. numer „Solidarności z Gdańskiem” – pisma niezależnego ruchu związkowego, redagowanego przez zespół w składzie: Tomasz Filipczak – redaktor naczelny, Witold Sułkowski, Zofia Zwierkowska, Zenobia Łukasiewicz, Marek Chwalewski, Wojciech Słodkowski. 17 IX 1981 ukaże się ostatni, 34. numer pisma.

23 września

► Rada Państwa powołuje zespół do opracowania projektu ustawy o związkach zawodowych. Przewodniczącym wieloosobowego gremium zostaje Sylwester Zawadzki, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz przewodniczący Sejmowej Komisji Prac Ustawodawczych. Do zespołu mają zostać włączeni także działacze niezależnego ruchu związkowego: Lech Wałęsa i Andrzej Gwiazda z MKZ w Gdańsku, Edmund Kitłowski i Bronisław Ziemnianin z MKZ w Szczecinie, Sylwester Mlonk z MKR w Hucie im. Lenina, Tadeusz Jedynak i Jarosław Sienkiewicz z MKR w Jastrzębiu. ► Aresztowany zostaje przewodniczący „nielegalnej” Konfederacji Polski Niepodległej Leszek Moczulski. Zarzuca mu się, że w wywiadzie, jakiego 15 września udzielił pismu „Der Spiegel”, poniżał godność naczelnych organów PRL.

24 września

► Delegacja NSZZ „Solidarność” składa w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie wniosek o rejestrację Związku i otrzymuje zapewnienie, że formalności nie będą załatwiane dłużej niż dwa tygodnie. Następnie udaje się na wiec z mieszkańcami i pracownikami Ursusa. ► Po mszy św. w kościele św. Krzyża delegacja „Solidarności” zbiera się w siedzibie warszawskiego KIK-u, aby wydać oświadczenie: […] W dniu wczorajszym telewizja nadała „spreparowane wywiady” z osobami wspomagającymi MKZ w Gdańsku, co stanowi kolejną próbę dyskredytowania działaczy NSZZ „Solidarność”. Odrębne oświadczenie stwierdza, że skład komisji powołanej przez Radę Państwa w celu opracowania projektu ustawy sejmowej o związkach zawodowych nie był konsultowany z NSZZ „Solidarność”, a jego przedstawicieli powołano bez pytania o zgodę. Skład komisji określony uchwałą Rady Państwa stwarza rażącą nierówność i praktycznie odbiera NSZZ wpływ na treść opracowywanego projektu. […] ► W Warszawie, o godz. 19.00, w Agencji Prasowej Interpress odbywa się konferencja prasowa przywódców „Solidarności”: Lecha Wałęsy, Stefana Jurczaka, Zbigniewa Przydziała, Kazimierza Świtonia. L. Wałęsa odżegnuje się od ambicji politycznych i oświadcza, że jest tylko związkowcem. Przyznaje zarazem, że jest jeszcze za wcześnie na formułowanie jasnych zadań programowych i zasad działania w konkretnych sytuacjach. Podkreśla też, że: istnieje pilna potrzeba przywrócenia normalnego rytmu pracy, ładu i spokoju, usprawnienia obiegu informacji, niezbędnej dla upowszechnienia świadomości, że porozumienia zawarte w Gdańsku i na Śląsku dotyczą ludzi pracy całego kraju i że [...] odpowiedzialność za ich spełnienie wymagana jest od nas wszystkich. Jeśli będą dzikie strajki, jeśli będzie jakiś niebezpieczny dziki strajk, proszę bardzo, prosimy o samolot, lecimy rozmawiać z ludźmi, przekonywać ich, że strajkować nam tak bardzo nie pasuje. ► Delegacja NSZZ Rolników z Prezesem Komitetu Założycielskiego Zdzisławem Ostatekiem składa w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie wniosek rejestracje Związku. ► Restytuowana zostaje Komisja Wspólna Przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski. Dochodzi do spotkania poświęconego ogólnemu przeglądowi stosunków państwa i Kościoła oraz przygotowaniu planu pracy komisji. Rząd reprezentują: Kazimierz Barcikowski, Jerzy Kuberski, Jacek Merker, a Episkopat – kard. Franciszek Macharski i bp Bronisław Dąbrowski. ► W Gdańsku podczas posiedzenia Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 r. z udziałem wiceministra kultury i sztuki Wiktora Zina zostaje zatwierdzony projekt monumentu autorstwa inż. Bogdana Pietruszki. ► Ukazuje się 15. – pierwszy po 31 sierpnia – numer „Biuletynu Informacyjnego »Solidarność«”, organu MKZ NSZZ „Solidarność” w Gdańsku. Redakcja zachęca komitety założycielskie w zakładach pracy do wydawania własnych biuletynów, podkreślając, że: […] brak informacji jest bowiem jedną z barier na drodze rozwoju niezależnego ruchu związkowego. Dezinformacja, plotka powoduje napięcia i często jest przyczyną strajków. […] Są bowiem zakłady pracy i regiony kraju, do których dopiero docierają pierwsze wiadomości o Niezależnych Samorządnych Związkach Zawodowych. Zainteresowanie jest bardzo duże, ale umiejętność zorganizowania się dla obrony praw, godności i interesów pracownika jest różna. […] Redaktorami wznowionego biuletynu są: Joanna Duda-Gwiazda, Mariusz Wilk, Joanna Wojciechowicz. ► Na łamach „Dziennika Bałtyckiego” ukazuje się 1. numer dodatku „Samorządność”; ma się ukazywać trzy razy w tygodniu.

26 września

► MKZ NSZZ „Solidarność” w Gdańsku protestuje przeciwko uniemożliwieniu opublikowania na łamach „Dziennika Bałtyckiego” 2. numeru dodatku „Samorządność”. Działacze „Solidarności” wskazują, że jest to dowód złej woli w realizacji Porozumienia Gdańskiego. ► Ruch Młodej Polski wydaje Oświadczenie w sprawie Leszka Moczulskiego: […] Uwięzienie go dobitnie wskazuje, że władze PRL w dalszym ciągu uważają, iż represje policyjne, zamykanie ludzi w więzieniach są dopuszczalnymi metodami prowadzenia walki politycznej. Jedynie poczucie własnej słabości wobec siły organizującego się społeczeństwa pozwala im na użycie tych metod na większą skalę. Brak zdecydowanej reakcji społeczeństwa na uwięzienie Leszka Moczulskiego stanowić może zachętę do dalszych represji wymierzonych w ludzi prowadzących niezależną działalność społeczną. Wzywamy wszystkich Polaków do wystąpienia w obronie L. Moczulskiego. Broniąc go bronimy naszych praw do wolności słowa i przekonań. […] ► Z nieoficjalnych źródeł partyjno-rządowych „Solidarność” dowiaduje się, że od 1 lipca oddało legitymacje partyjne 7501 członków PZPR. Najwięcej (6291) wycofało się we wrześniu. Prawie 100% tej grupy stanowili robotnicy.

27 września

► Na wniosek Lecha Wałęsy do Prezydium MKZ NSZZ „Solidarność” w Gdańsku dokooptowany zostaje członek KSS „KOR” Bogdan Borusewicz.